TEHLİKELİ MADDE KAVRAMI,TEHLİKELİ MADDE İŞARETLERİ, TEHLİKELİ MADDE ÇEŞİTLERİ, TEHLİKELİ MADDELERDE ALINMASI GEREKEN EMNİYET TEDBİRLERİ, TEHLİKELİ MADDELERE MÜDEHALEDE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR, TEHLİKELİ MADDE EĞİTİMLERİ, MALZEME GÜVENLİK BİLGİ FORMLARI
TEHLİKELİ MADDE
Herhangi bir maddenin elde edilmesi, işlenmesi, saklanması, paketlenmesi, kullanılması, atılması ve taşınması sırasında gerekli/uygun önlemler alınmadığında; çevrenin, halkın, kullananların ya da sağlık personelinin sağlığını ve güvenliğini fazlasıyla tehdit ediyorsa bu TEHLİKELİ MADDEdir
Tehlikeli maddeler :
• Kimyasal,
• Radyoaktif,
• Zehir etkili olabilirler ve bu maddeler
• Katı halde,
• Sıvı halde,
• Gaz halinde, bulunabilirler
KAZANIN DEĞERLENDİRİLMESİ
• Personelin tehlikeli maddeyle karşılaşma ve bulaşma olasılığı
• Tehlikeli maddenin sonradan görülen etkileri
• Olay yerinin topoğrafik yapısı
• Rüzgarın yönü
• Dekontaminasyon (Temizlik) koridorları
• Kaza sonrası yerleşim planı
• Göz önünde bulundurularak, nelerin nasıl yapılacağı saptanır.






ÖN DEĞERLENDİRME
Tehlikeli madde kazaları (örnek: zehirli gaz) her zaman çıplak gözle görülmediklerinden daha fazla tehlike oluştururlar. O nedenle aşağıdaki ipuçlarını değerlendirin
Ne görüyorsun, duyuyorsun, kokluyorsun?
Buhar/gaz bulutu var mı?
Yangın / alev var mı?
Basınç altındaki ürünlerde rastlanılan kaçak sesi duyuluyor mu? (örnek: evdeki mutfak tüpü kaçağı gibi)
Olağandışı herhangi bir koku var mı?
Gözlerinizde sulanma ya da yanma var mı?
Olay yerinde ve çevresinde ölü hayvan, kuş veya balık var mı?
Tehlikeli maddeler, hem kurtarıcılar hem de kazazedeler için tehlike oluşturduğundan öncelikle emniyet sağlanmalıdır.
Olay yerine ilk ulaşan kişi(ler), öncelikle, nasıl bir tehlikeli madde ile karşı karşıya olduklarını, olay yeri stabil mi değişken mi? tespit etmelidir.
Ardından ilgili birimleri (polis, itfaiye, kurtarma ekipleri vs.) haberdar etmelidir.
Stabil olmayan(değişken) olay yeri: yangın olan, zehirli gaz veya tehlikeli madde, kopmuş gerilim hattı kabloları / elektrik telleri bulunan yerlerdir
Çevrede tehlike altında olan veya tehlike oluşturabilecek;
• Fabrika
• Büyük mağaza(alış-veriş merkezi)
• Hırdavatçı dükkanları
• Tarım ürünleri satan dükkanlar
• Su ürünleri
• Yükleme limanları
• Doğal gaz, petrol boru hatları
• Silolar
• Depolar
• Seralar vb. yapılar var mı?
Bu gibi yerlerinde tehlikeli/zararlı maddelerden etkilenmesi durumunda, kazazede sayısının artmaması için önlem almak üzere
YAŞADIĞINIZ YERİ TANIMANIZDA YARAR VARDIR!
HAZMAT / BAŞPARMAK KURALI
Hazmat = Hazardous Materials (tehlikeli maddeler)
Emniyet için güvenli alanın tespit edilmesi gerekir, bunun için HAZMAT KURALI ndan yararlanılır:
Kolunuzu uzatıp, elinizi kapatıp başparmağınızı yukarı doğru tutarak tehlikeli bölge yönüne çevirdiğinizde, tehlikeli bölge başparmağınızın arkasında kalmalıdır; eğer kalmıyor ve başparmağınızın çevresinden görülüyorsa, tehlikeli bölgeye çok yakın duruyorsunuz demektir
• Tehlikeli bölge Hazmat kuralına göre saptandıktan sonra izole edilmelidir (çevresini girişlere kapamak, çevreden ayırmak).
• Çevredeki etkilenmemiş ve işi olmayan kişilerin uzaklaştırılması sağlanmalıdır
• AABT, rüzgarı arkasına almalıdır (ki tehlikeli gazlar kendisine doğru gelmesin)
• Tehlikeli madde kazalarında, daima, uzman ve profesyonel kişilerden yardım istenmelidir
OLAY YERİNİN BELİRLENMESİ
Kaza yeri Hazmat Kuralına göre saptandıktan sonra, kaza yerinden bulunduğunuz yere kadar olan alan daire biçiminde üç bölgeye ayrılır.
Bu bölgelere içten dışa sıcak, ılıman ve soğuk bölgeler denir. Sıcak bölge tehlike bölgesi olan kaza alanıdır.
Buraya sadece görevli uzman kurtarıcıların girmesi doğrudur.
Bölgelerin özellikleri :
SICAK BÖLGE
Bulaşma (kontaminasyon) alanıdır
Uygun koruyucu giysi ile girilmelidir
Sınırlı sayıda insanın girmesinde yarar vardır
Bu alandaki herşey kontamine kabul edilir
KONTAMİNE : Kimyasallar ile kirlenen kişi, alan yada malzeme dir
ILIMAN BÖLGE
Kontaminasyonun denetim altına alındığı alandır
Uygun koruyucu giysi ile girilmelidir
Dekontaminasyon koridorunun bulunduğu alandır.
Temel yaşam desteğinin verileceği alandır
DEKONTAMİNASYON KORİDORU
Ilıman bölgede yer alan bulaşmış kişilerin bu bulaşmalardan arındırıldıkları geçiş alanlarıdır.
DEKONTAMİNASYON : Zararlı maddenin kişiden ve ortamdan temizlenmesidir.


SOĞUK BÖLGE
Bu bölgede,
Kumanda merkezi
Acil bakım ve nakletme alanı
Tıbbi gözlem ve rehabilitasyon alanı oluşturulur
ACİL BAKIM
AABT öncelikle kendini koruyacak önlemleri almalıdır.
Tehlikeli bölgede uzman görevliler varsa onların talimatına göre hareket edilmeli ve mümkünse o alana girmek yerine kazazedenin size ulaştırılması ve dekontaminasyonla eş zamanlı kazazedenin değerlendirilmesi en uygun olanıdır.
Tehlikeli alan kapalı bir mekansa ve girilmesi gerekiyorsa, mutlaka görevli kişilerin talimatları dinlenilmeli, gerekli koruyucu giysiler giyilmelidir
KORUYUCU GİYSİ ÇEŞİTLERİ
• Kimyasal maddenin özelliğine göre seçilmelidir
• Bütün kimyasal maddelere uygun tek bir giysi YOKTUR
• Uygun giysilerin sızdırmazlık süreleri daima kontrol edilmelidir
• Lateks eldivenler kimyasal maddelere karşı dayanıklı DEĞİLDİR
• Nitrile eldivenler çoğu kimyasallara karşı yüksek düzeyde koruyucudur
• Deri botlar, kimyasal maddeleri sürekli emerler
A SINIFI KORUYUCU GİYSİ:
• Solunum ve deri, en üst düzeyde korunur.
• Giysi kurtarıcıyı tamamen içine alır(kapsül gibidir)
• Bilinmeyen madde ya da solunumla veya deri yoluyla emildiğinde zarar veren maddelerin bulunduğu sıcak bölge giysisidir.
B SINIFI KORUYUCU GİYSİ:
• Solunum güvenliği en üst düzeydedir
• Deri koruması zayıftır
• Giysi tamamen sarmalamaz ancak kimyasal maddelere dayanıklıdır
• Genellikle ılıman bölgedeki dekontaminasyon ekibinin giysisidir
C SINIFI KORUYUCU GİYSİ:
• Sızdırmaz giysi, botlar, eldiven ve göz koruyucusundan oluşur
• Değişik maddelere göre havayı temizleyebilen maskesi vardır
• Kontaminasyon (bulaştırma) olasılığı olan hastaların taşınması esnasında giyilir
D SINIFI KORUYUCU GİYSİ:
• İtfaiyeci giysisidir, tehlikeli madde kazalarında koruyucu değildir
AMAÇ:
• Kazazedenin maruz kaldığı tehlikeli maddenin etkisini azaltmak
• İkinci bir bulaşma tehlikesini bertaraf etmektir
ÇEŞİTLERİ
• Fiziksel dekontaminasyon
• Kimyasal dekontaminasyon

DEKONTAMİNASYON YÖNTEMLERİ
• Sulandırma (dilüsyon, yoğunluğunu azaltma)
• Emilim yolu (Absorbsiyon)
• Etkisizleştirme (Nötralizasyon)
• Ayırma (Izolasyon)
SULANDIRMA (YIKAMA)
• Kişi bol miktardaki su ile yıkanır, böylece maddenin yoğunluğu azaltılarak vereceği zarar önlenir
• Kişinin vücudu iki kere bol akan su ile iyice yıkanmalıdır (saçlar, kıvrımlar, koltuk altları, kasıklar gibi içte kalan bölgeler atlanmadan)
• Sabun ve süngerle ovarak yıkamak işinizi daha kolaylaştırır
• Kişiyi yıkama sonrası hemen çarşaf ve battaniyelerle sarmalayın (özellikle soğuk havalarda daha özenle)
• Bazı kimyasal maddelerde SU KULLANILMAZ, o nedenle yıkama öncesi maddenin özelliğini öğrenin
EMİLİM YOLU
• Maddeyi emmesi için havlu ve benzeri emici kumaş kullanılabilir
• Genellikle yıkama sonrasında kullanılmalıdır
• Tek başına bir dekontaminasyon yöntemi değildir
• Genellikle, etkilenen bölgenin temizlenmesi olayıdır
İZOLASYON
• Etkilenen kişi ve malzemeleri tehlikeli maddeden uzaklaştırma anlamındadır
• Kişinin madde bulaşmış giysilerini ve takılarını çıkarmak da izolasyona girer
Tehlikeli madde ile temas etmiş,
• Kazazede
• AABT
• Çamaşırlar (giysi, çarşaf vb)
• Müdahale esnasında kullanılan malzemeler
• İtfaiye araçları, Ambulanslar mutlaka dekontamine edilmelidir
• Kontamine çamaşırlar özel torba veya kaplara konarak ağzı kapatılmalı ve ilgili görevliye verilmelidir
HASTANEYE NAKLETME
Olay yerindeki temizlik işlemine rağmen hasta kısmen dekontaminedir o nedenle İtfaiye araçları ve ambulanslarda önlemler alın:
• Gerekmeyeceğini düşündüğünüz tüm malzemeleri kapalı bölümlere yerleştirin
• İtfaiye araçları ve ambulansların içini ve sedyeyi plastik örtü ile kaplayın
• Mümkün olduğunca sınırlı sayıda ambulans kullanın
• Dekontaminasyon işlemlerinin yapılamadığı durumlarda hasta taşımanız gerekebilir, bu durumda götüreceğiniz hastanenin olanaklarını göz önünde bulundurun ve bir şeyi unutmayın
TEMİZ VE ÖLÜ HASTA yerine KİRLİ AMA YAŞAYAN HASTA
daha makbuldür
ZEHİRLİ MADDELERE MARUZ KALMA
Zehirli /tehlikeli madde iki şekilde maruz kalınır :
Doğrudan temas
Dolaylı temas, bulaşmış kişi veya nesne aracılığıyla
Zehirli maddelerin vücuda giriş yolları:
Solunum yoluyla (inhalasyonla), en sık karşılaşılır
Emilim yoluyla (absorbsiyonla), açık yaralarla
Enjeksiyonla
Sindirim yoluyla, ( en az karşılaşılan yoldur.)
Belirtilerin ortaya çıkış zamanına göre etkileri:
Hemen ortaya çıkan etkiler, maddeye maruz kalındıktan hemen sonra görülür
Geç ortaya çıkan etkiler, maddeye maruz kaldıktan saatler, günler, aylar veya yıllar sonra görülür
Zehirler vücudu iki şekilde etkiler:
Bölgesel etki, sadece temas eden yerde ortaya çıkan belirti ve bulguların olmasıdır
Sistemik etki, maddenin kana karışmasıyla etkilenen sistemlere göre ortaya çıkan belirti ve bulguların olmasıdır.
BAZI ZEHİRLİ MADDELER
PESTİSİTLER
Tarım ilaçlarından olup, böcekleri öldürmek üzere kullanılırlar.
Ortaya çıkardıkları belirti ve bulgular:
Bradikardi (kalbin atım sayısının azalması)
Bronkospazm
Solunum salgılarında, tükürükte artma
Terleme
gözbebekleri iğne başı büyüklüğü kadar küçülmüştür.
Kas seyirmeleri
Paraliziler
ACİL BAKIM:
Soluk yolunun açıklığını ve devamlılığını, solunumun yeterliliğini sağla
Tüm giysilerini ve takılarını çıkarın
Bol su ve sabunla yıkayın, özellikle saçlarını ve vücut kıvrımlarını unutmayın
Sindirim yoluyla alınmışsa, ASLA KUSTURMAYIN

SİYANÜR:
Siyanür İçeren maddeler
HCN
KCN
Sodium nitroprusside
Acı Badem Yağı
Yabani kiraz şurubu

HİDROKARBON ÇÖZÜCÜLER
1. Xylene
2. Toluene
3. Methylene chloride
4. Benzin
5. Kerosene
6. Naftalin
VÜCUTTAKİ ETKİLERİ :
1. Pulmonar ödem
2. Solunum yetmezliği
3. Aritmiler
4. MSS baskılanması
5. Nöbet geçirme
6. Karaciğer, böbrek hasarı
7. Deri tahrişi
İLK MÜDAHALE
1. Soluk yolunun açıklığını ve devamlılığını, solunumun yeterliliğini sağla
2. Tüm giysilerini ve takılarını çıkarın
3. Bol su ve sabunla yıkayın, özellikle saçlarını ve vücut kıvrımlarını unutmayın
4. Sindirim yoluyla alınmışsa, ASLA KUSTURMAYIN






TEHLİKELİ / ZEHİRLİ MADDE TAŞIYAN ARAÇLARDA BULUNAN İŞARETLER VE ANLAMLARI
Tehlikeli ve zararlı madde kazaları sadece karayollarında bu maddeleri taşıyan araçlarla meydana gelmez. Trenlerde, gemilerde de taşınmaktadır.
Ayrıca benzin istasyonları, rafineriler, kimyasal madde işleyen/depolayan her türlü fabrika ve işyerlerinin de olduğunu aklınızdan çıkarmayın. O nedenle, yaşadığınız bölgede bulunan bu tip yerleri önceden tespit edip, elinizin altında olacak şekilde bir yere koyun ki buralarda kaza meydana geldiğinde hemen ve etkili müdahale yapabilesiniz
Karayolunda seyreden araçlardaki etiketlerden taşıdığı maddenin cinsi anlaşabilirse de unutmamanız gereken diğer bir husus ta herhangi bir aracın içinde de tehlikeli madde olabileceğidir. Örnek: tüplü arabalar veya pikniğe giderken arabasına tüp alanlar gibi…

TEHLİKELİ MADDELERİN SINIFLANDIRILMASI
• PATLAYICILAR
• GAZLAR
• SIVI MADDELER
• KATI MADDELER
• OKSİTLEYİCİLER
• TAHRİŞ EDİCİ MADDELER (KOROZİF MADDELER)
Uluslar arası sınıflandırma numaraları:
NUMARASI OLUŞTURDUĞU TEHLİKE
1 PATLAYICILAR (Explosives)
2 GAZLAR (Gases)
3 SIVI MADDELER (Liquids)
4 KATI MADDELER (Solids)
5 OKSİTLEYİCİLER, ORGANİK PEROKSİTLER (Oxidizers, organic peroxides)
6 ZEHİR (Poisons, etiologic agents)
7 RADYOAKTİF MADDELER (Radioactive materials)
8 TAHRİŞ EDİCİ MADDELER (Corrosives)
9 BUNLARIN DIŞINDA (Miscellaneous; ORMs)

PATLAYICILAR
Etken madde ile reaksiyona girdiklerinde zehirli gaz ve ısı yayarlar,
GAZLAR
A Sınıfı Zehir kapsamındaki gazlar ve sıvılar insan sağlığı için çok tehlikeli olan buhar oluştururlar
Amonyak, alevlenmeyen gaz olarak sınıflandırılsa da, alevlenen, çok zehirli bir gazdır
Klor, zehirli, tahriş edici ve oksitleyici olduğundan kendi plakasını taşır
SIVILAR
Parlayıcı sıvılar(Flammable: alevlenen), Parlama noktası : 38°C (100 °F) derecenin altında
Kolay tutuşabilen sıvılar (Combustible) Parlama noktası : 38 °C (100 °F) derecenin üzerinde
KATI MADDELER
Alevlenen Katı Maddelerin diğer patlayıcılardan farkı, sürtünme sonucu tutuşması ve ısıyı çok uzun süre muhafaza etmesi ve sürekli içinden yanmasıdır
OKSİTLEYİCİLER
Sıvı oksijen, oksitleyici bir maddedir
Oksitleyiciler, hemen oksijenini verip tutuşmayı teşvik ederler
Organik Oksitleyiciler de hemen oksijenini verip tutuşmayı teşvik eder ve yanarlar !
KOROZİF(TAHRİŞ EDEN) MADDELER
Canlı dokuyu tahrip eden ya da demiri aşındıran/paslandıran maddelerdir
Genellikle zehirli ve reaktiftir






BAZI RENKLERİN VE ÜZERİNDEKİ SAYILARININ ANLAMI
SAĞLIK AÇISINDAN TEHLİKE UYARISI (KOYU MAVİ ZEMİNLİ LEVHA)
4 İçeri girmek çok tehlikelidir
3 Çok fazla tehlikeli—Tam koruyucu giysi ile gir
2 Tehlikeli—Solunum cihazı kullan
1 Hafif Tehlikeli
0 Tehlike Yok
YANGIN TEHLİKESİ UYARISI (KIRMIZI ZEMİNLİ LEVHA)
4 Çok kolay tutuşur
3 Normal ısıda tutuşur
2 Hafif ısıda tutuşur
1 Yanması için önceden ısıtılmalıdır
0 Yanmaz

REAKTİVİTE (SARI ZEMİNLİ LEVHA)
4 Patlayabilir—Ateş varsa orayı hemen boşalt
3 Şok, ısı patlamaya neden olabilir—Muhafaza et
2 Ani kimyasal değişiklik oluşabilir
1 Isıtıldığında değişebilir
0 Normalde stabildir (değişken değildir)
ÖZEL TEHLİKELİ MADDELER (KOYU YEŞİL ZEMİNLİ LEVHA)
OX OKSİTLEYİCİ
ACID ASİT
ALK ALKALİ (BAZ)
COR KOROZİF
W SU KULLANMA


























KİMYASAL MADDE TEHLİKE UYARI ETİKETLERİ, İŞARETLERİ VE (MSDS) (MGBF)MALZEME GÜVENLİK BİLĞİ FORMLARI


Bugün yaklaşık bir hesapla 70 000 ila 80 000 ticari madde bir veya daha fazla tehlikeli özelliğe (karekteristiğe) sahiptir.
Yanabilir sıvılar, parlayabilir aerosol'ler - gazlar – sıvılar – katılar, oksitleyiciler, havayla temas edince parlayıcı / yanıcı maddeler, sıkıştırılmış gazlar, patlayıcılar, organik peroksitler, kararsız maddeler, su ile tehlikeli reaksiyonlar veren maddeler fiziksel tehlikeleri oluştururlar.
Tahriş ediciler, deriye (cilde) tehlikeli olanlar, zehirli maddeler, çok zehirli maddeler, aşındırıcı (korozif) maddeler, göz' de tehlike oluşturanlar, kan veya hematopoietik sistemler üzerinde etki eden maddeler, kısırlaştırıcılar, kanserojenler, doğurma sistemi zehirleri, hepatotoksinler, nefrotoksinler, nevrotoksinler, akciğerlere hasar veren maddeler'de sağlık tehlikelerini oluşturur.
Al, Sb, As, Ba, Be, Br, Cd, Cl, Cr, Co, Cu, F, Hf, In, Pb, Mn, Hg, Mo, Ni, Pt, Rh, Se, Si, Ag, Te, Tl, Sn, W, U, Y, Zr elementlerinin potansiyel sağlık tehlikeleri vardır.
Bazı ülkelerde içerdikleri tehlikelerden dolayı, bazı bileşiklerin etiketleri hakkında, kimyasal maddelerin ambalajları üzerinde özel uyarıların olması zorunluluğu vardır. Sözgelişi ; ABD. Çalışma Bakanlığı İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Dairesi (OSHA): 2-Asetilaminofluoren , Akrilonitril , 4-Aminodifenil , Asbest(ler), Benzidin, bis-Kloropronan, 3,3'-Diklorobenzidin , 4-Dimetilaminoazobenzen, Etilenamin, İnorganik arsenik, alfa-Naftilamin, beta-Naftilamin, 4-Nitrobifenil, N-Nitrozodimetilamin, beta-Propiolakton, vinil klorür'ün etiketleri (hakkında bu maddeleri içeren ambalajların) üzerine özel uyarıcı bilgilerin ve sözcüklerin yazılması zorunluluğunu getirmiştir.
Tehlikeli maddeler listesi bulundukları iş kollarına (tekstil, kağıt, toprak, petro-kimya vb.), adlandırıldıkları isim gruplarına (yapıştırıcılar, aerosoller, katalizatörler, boyalar, pestisitler, solventler vb.,) çeşitli şekillerde de belirtilebilir.
Evlerde, iş' de, endüstride uzun süreden beri birçok amaç için kullanılan tehlikeli kimyasal maddeler çoğu kez özel tehlikelerinin bile olduğu bilinmeden, yapabilecekleri hastalık veya yaralanmaların ayırdına varılmadan, bunların tehlikelerinden nasıl korunacağı araştırılmadan kullanılagelmiştir.
Sağlık tehlikeleri genellikle akut sağlık tehlikeleri, kronik sağlık tehlikeleri diye ikiye ayrılabilir. Bazı maddeler ve bileşikler de her iki tehlike grubuna girebilir.



AKUT SAĞLIK TEHLİKELERİ

Tahriş ediciler;
Bir tahriş edici, temas ettiği yerde kimyasal bir etkiyle, eski durumuna gelebilen kızarıklığa neden olur. Örnek olarak azot oksit, sodyum hipoklorit, kalay klorür ve etil alkol verilebilir.
Deriye (cilde) ait tehlikeler;
Derinin dış tabakasına etki ederek, koruyucu yağ tabakasını bozan, kızarıklığa veya deri tahrişlerine neden olan maddelerdir. Aseton, MEK (Metil Etil Keton) ve klorlu bileşikler burada verilebilecek bazı örnekleridir.
Zehirli maddeler (toxic agents);
Hayvanlar üzerinde yapılan bir takım testlerle öldürücü etki ve dozları saptanan maddelerdir.
Epiklorohidrin, akrilonitril, anilin ve 2,4-D.
Epiklorohidrin ve akrilonitril,
Amonyak, azot dioksit, etilen oksit ve boron-triflorür.
1., 2., 3. derece de zehirliliğe verilecek örneklerdir.
Çok zehirli maddeler;
Aldirin, etilenamin ve hidrojen sülfür,
Hardal gazı (iperit),
Dimetilnitrozamin.....de çok zehirli maddelere verilebilecek örneklerdir.
Aşındırıcı (yakıcı, çürütücü, korozif) maddeler;
Temas ettikleri dokularda, kimyasal reaksiyon sonucu, geri dönüşsüz, görülebilir tahribatlara neden olan maddelerdir. Kostik soda (sodyum hidroksit), sülfürik asit, hidroflorik asit, fenol ve boron triflorür buraya örnek oluşturabilir.

Gözler için tehlikeli olanlar;
Göz veya görme yeteneğine etki eden maddelerdir. Bunlar konjonktivit ve kornea (gözdeki saydam tabaka)' ya zarar verebilir. Organik çözücüler (solventler), asitler ve alkaliler örnek olarak verilebilir.

Kan ve Hematopoietik sistemler üzerine etkisi olan maddeler;
Bu maddeler hemoglobin'in fonksiyonlarını (işlevlerini) azaltarak vücut dokularını oksijensiz bırakır. Syanosis ve bilinç kaybı tipik semptomlardır (hastalık belirtileridir). Karbonmonoksit, siyanürler, metal karboniller, nitrobenzen, hidrokinon, anilin ve arsin'de bu sınıfa girer.


KRONİK SAĞLIK TEHLİKELERİ

Hassaslaştırıcılar;
Belli süre (veya sürelerle) maruz kalındığında normal dokularda allerjik reaksiyonlara neden olan maddelerdir. örneğin ; hidrokinon, brom, platin bileşikleri, izosiyanatlar ve ozon.

Kanserojenler;
Yetkili kuruluşlarca kanserojen olduğu saptanan asbest(ler), benzen (benzol), berilyum, kurşun kromat, formaldehit, vinil klorür, trikloroetilen ve karbon tetraklorür bu sınıfa girer.


Doğurma sistemi zehirleri (Reproductive Toxins);
Bu sınıfa giren maddeler doğum kusurlarına veya kısırlığa neden olurlar. Bugünkü bilgilerle hangi kimyasal maddenin hamile kadınlar veya hamile olabilecek kadınların doğurma sistemine ne oranda etki ettikleri tam olarak bilinememektedir. Bazı bilim adamları, bu kadınların, doğurma döneminde hiçbir kimyasal maddeye maruz kalmamalarını öneriyor. Bu sınıfa giren maddelere örnek olarak PBB'ler, PCB'ler , selenyum bileşikleri ve vinil klorür verilebilir.

Hepatotoksinler (karaciğer hücrelerini yok eden toksinler);
Karaciğer büyümesi veya sarılık gibi karaciğerde hasara neden olan kimyasal maddeler bu sınıfa girer. Örnek; karbon tetraklorür, nitrosaminler, vinil klorür, klorobenzen, trikloretilen, kloroform ve etilalkol.

Nefrotoksinler (böbrek dokusunu yok eden toksinler);
ödem veya idrarda protein bulunması (proteinuria) gibi böbrek hasarlarına neden olan kimyasal maddelerdir. Halojenli hidrokarbonlar, uranyum, vinil klorür, trikloroetilen ve etil alkol burada verilebilecek bazı örneklerdir.

Nevrotoksinler (sinir dokusunu harap eden toksinler);
Merkezi sinir sitemine etki ederek davranış değişiklikleri, motor fonksiyonlarının azalması ve uyuşukluğa neden olan kimyasal maddelerdir. Yaygın olarak kullanılan ve bilinen örnek civa, karbon sülfür, etil alkol, asetilen, mangan, talyum ve kurşun tetraetil'dir.
Akciğerlerde hasara neden olan maddeler;
Solunum sistemi dokularını tahrip eden maddelerdir. Bu maddeler öksürük, göğüste sıkılık, ve nefes darlığına neden olurlar. Silisyum dioksit, asbest(ler), pamuk lifleri, kömür tozu ve toluen diizosiyanat'lar bu sınıfa girer.
Tehlikeli kimyasal maddelerin sağlık tehlikelerine karşı alınması gereken önlem endüstriyel (iş) hijyeni önlemleridir.
Fiziksel tehlikelerin tanımlanması da iki temel bölümde yapılabilir. Bunlar yangın tehlikesi ve diğer fiziksel tehlikelerdir.

YANGIN TEHLİKELERİ

Yanabilir sıvılar;
Parlama noktası 380C ila 930C arasında olan sıvılardır. Örnek olarak %10 etil alkol içeren sıvılar, jet yakıtı, 1 no'lu fuel-oil , fenol, çam yağı, mineral spiritler ve metil sellosolv verilebilir.

Parlayabilir Aerosoller:

Parlayabilir gazlar;
alt parlama limiti havada hacimce %13'den daha az olanlar (örneğin: bütan),
üst parlama limiti alt parlama limitinden %12 daha yüksek olanlar (örneğin, jeneratör gazı).
Parlayabilir sıvılar;
Parlama noktası 380C'nin altında olan sıvılardır. (Eğer açık kaplar tutuşursa, kaynaklarının yakında olursa veya normal oda sıcaklığının altında gerçek bir yangın tehlikesi yaratırlar) Etil asetat, aseton, %95'lik etil alkol, turpentin ve benzin parlayıcı sıvılara örnek olarak verilebilir.

Parlayabilir katılar:
Magnezyum metal'i ve nitrosellüloz filmi gibi.

Oksitleyici maddeler;
Parlayıcı ve patlayıcı maddelerin var olduğu yerde patlama tehlikesi ve/veya yangın tehlikesi taşırlar. Odun gibi yanıcı maddelerle temas ettiğinde yangına neden olabilir. Fuel-oil gibi yanıcı maddelerle temas ettiğinde parlama veya çok tehlikeli reaksiyonlar oluşturabilir. Göze veya cilde geldiğinde de yakabilir. Örnek olarak oksijen, klor, nitrik asit, flüor ve hidrojen peroksit verilebilir.

Çabuk yanıcı maddeler;
540C'nin altındaki hava sıcaklığında kendi kendine tutuşarak yanabilen maddelerdir. Örnek olarak beyaz fosfor ve kimya ya da petrol işleme endüstrisinde kullanılan bazı katalistler verilebilir.

DİĞER FİZİKSEL TEHLİKELER

Basınçlı gazlar;
Tüplerde basınç altında gaz olduğu için patlama tehlikesi vardır. Yangında ısınırsa kabının patlamasına neden olabilir. Örnek olarak azot, oksijen, argon, asetilen, propan ve karbon dioksit verilebilir.

Patlayıcılar;
Nitrogliserin, barut ve diasetil peroksit örnek olarak verilebilir.

Kararsız maddeler;
Benzoil peroksit, akrilonitril ve butadien gibi birçok tehlikeli madde bu sınıfa girer.

Su ile şiddetli reaksiyon veren maddeler;
Asetik anhidritleri, sodyum metal'i, ve kalsiyum karpit örnek olarak verilebilir. Çok dengesizdirler. Su ile reaksiyona girince zehirli veya yakıcı gazlar çıkarır. Şok, sürtünme ve sıcaklık artışı sonucu olarak parlayabilir . Ayrıca kapalı bir kapta ısıtılırsa patlayabilir.
Bu nedenle belirtilen tehlikelerin farkına varmak, gerekli önlemleri zamanında alabilmek için bazı ülkeler çeşitli "uyarı sistemleri" geliştirmişlerdir. Bunlardan biri de 1990 yılında kabul edilen Uluslar arası çalışma örgütü' nün 170 no' lu kimyasal Maddelerin çalışma Yaşamında Kullanılmasına İlişkin Sözleşme ile, 177 sayılı Tavsiye Kararında da belirtildiği gibi "Malzeme Güvenlik Bilgi Formu" ya da diğer bir söyleyişle "Kimyasal Madde Güvenlik Veri Kartları"dır.

Ülkemizde; 11.7.1993 tarih ve 21634 sayılı Resmi Gazete' de yayımlanarak yürürlüğe giren "Tehlikeli Kimyasallar Yönetmeliği (!?)" nin, 6.11.2001 tarih ve 24575 sayılı Resmi Gazete' de yayımlanarak yürürlüğe giren değişik 22 inci maddesi (üretici ve ithalatçı, kullanıcı olan başka bir üreticiye sattığı, zararlı madde veya ürünlerinin çevre ve insan sağlığı üzerindeki etkilerini açıklayan bilgi formunu Türkçe düzenleyerek vermek zorundadır.) gereğince hazırlanan ve 11.03.2002 gün ve 24692 sayılı Resmi Gazetede "çevre Bakanlığınca" yayımlanan Güvenlik Bilgi Formlarının Düzenlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Tebliği ile Güvenlik Bilgi Formlarının düzenlenmesinde uyulacak usul ve esaslar ile formda yer alacak bilgileri ve formun şeklin belirlenmiştir.

Malzeme Güvenlik Bilgi formları gereksinimleri karşılayacak kadar toksikolojik (zehirbilimsel) bilgi içerecek şekilde daha o maddeyi üreten / sağlayan kişi veya firmalar (tedarikçiler) tarafından hazırlanmalıdır. Bu formların üzerindeki bilgiler satınalma birimlerine, yöneticilere, mühendislere, sağlık ve güvenlik birimine, maddeyi işyerinde güvenli bir şekilde kullanabilmek için yararlı olacak şekilde özet fakat kapsamlı olarak yazılmalıdır. çünkü acil bir durum karşısında ilk başvurulacak kaynaklardan biri bu formdaki bilgiler olacaktır.

Tehlikeli kimyasal maddeler için, Malzeme Güvenlik Bilgi Formu hazırlanmasındaki kriterler, aşağıdaki hususları içeren ana bilgileri kapsamalıdır.

1- Madde/Müstahzar ve Şirket/İş Sahibinin Tanıtımı, (kimyasal ürün ve firma ismi – kimyasal maddelerin ticari ya da genel ismi ile temin eden veya üreticiler hakkında detaylı bilgiler içeren tarzda).
2- Bileşimi/İçindekiler Hakkında Bilgi, (kimyasal maddeyi oluşturan maddelerin bileşimi ve ilgili bilgiler – tehlikelerini belirtmek için açık olarak tanımlanacak bir tarzda),
3- Tehlikelerin Tanıtımı,
4- İlk Yardım önlemleri,
5- Yangınla Mücadele önlemleri,
6- Kaza Sonucu Yayılmaya Karşı önlemler,
7- Kullanma (Taşıma) ve Depolama,
8- Maruz (Sunuk) Kalma Kontrolleri/Kişisel Korunma, (işyeri maruziyetinin izlenmesi için olası yöntemleri içerecek şekilde),
9- Fiziksel ve Kimyasal özellikler,
10- Kararlılık ve Reaktivite, (reaksiyona girip girmeme eğilimi),
11- Toksikolojik Bilgi, (zehirliliği hakkında bilgiler – vücuda potansiyel giriş yolları ve diğer kimyasal maddelerle olan etkileşim veya çalışmada karşılaşılan tehlikeleri içeren bilgiler dahil),
12- Ekolojik Bilgi,
13- Bertaraf Bilgileri,
14- Taşımacılık / Nakliye Bilgisi,
15- Mevzuat Bilgisi, (yasal düzenleyici bilgiler),
16- Diğer Bilgiler, (formun hazırlandığı tarihi içerecek şekilde),


EĞİTİM

İşyerinde bulunan her tehlikeli kimyasal maddenin bulunduğu, kullanıldığı veya depolandığı yerdeki bütün işçiler bu madde(lerin);
Genel adı gibi kimyasal kimliğini,
İşyerinde (işçiler) çalıştıkları bölgelerin hangisinde (ve neresinde) bunların kullanıldığında,
Diğer maddelerle karıştırılmadığı zaman konusu veya görüntüsünden bu maddeyi nasıl tanıyacağını,
Fiziksel tehlikelerin neler olduğunu,
Kazara bir yangın olduğunda ne yapacağını,
Akut sağlık tehlikeleri nelerdir?
Akut sağlık tehlikelerinin beklenen semptomları (hastalık belirtileri)ni,
Bu maddeyle çalışan bir işçi , buna maruz kaldığında ve bunun akut semptomları ortaya çıktığında ilk yardım olarak sırayla neler yapması gerektiğini,
Bu maddeden bir miktarının kazara döküldüğünde neler yapacağını,
Bunların kronik sağlık tehlikeleri nelerdir?
Maruziyetin ( etkilenmenin ) en aza indirilmesi için hangi kişisel koruyucu teçhizatın kullanılacağını,
Kişisel koruyucuların uygun şekilde kullanılmasını,
Maddenin tehlikeli özellikleri hakkında ek bilgilere gereksinim duyduğunda bunların nerelerden sağlanabileceğini öğrenmeleridir. Diğer bir ifade ile (yasal olarak ) yukarıda vurgulanan bilgiler işçilere öğretilmelidir.

İşçilere oryantasyon (işyeri tanıtımı) eğitiminde hangi tehlikeli maddenin işyerinin nerelerinde kullanıldığı gösterilmeli, bu arada malzemenin kimliği ve etkilerinin yeri, günlük gereksinim kadar alınırken kullanılan belgeler tartışılmalıdır. Belirtilen bilgiler yeni bir işçinin eğitiminin ilk adımı olmalıdır.

Yapılacak genel iş sağlığı ve iş güvenliği eğitiminden sonra , yeni bir kimyasal madde işyerinde (ilk defa) kullanılmaya başlandığında ve ayrıca periyodik olarak (belirli sürelerle) bütün işçilere bilgi tazeleme eğitimi verilmelidir.

Eğitim sonrası, uygun düzenlenmiş testlerle, işçilerin edindikleri bilgilerin düzeyi kontrol edilmelidir (alınan sonuca göre eğitim süreleri saptanır).
Eğitimde slayt, tepegöz, video, videoskop, bilgisayardan yansıtma (vb.) gibi çağdaş eğitim araçlarından yararlanılmalıdır.

Son olarak iş güvenliğinde "uyarıcı işaret" olarak "renkler"den de yararlanıldığını belirtilmelidir.

Kırmızı: Yangın önleme işaretleri, yasaklama işaretleri, yanıcı ve parlayıcı maddelerin depolandığı yerler, yangın söndürme cihazları ve malzemeleri veya tehlikeli madde ile ilgili yasaklardır.
Renklerin aldıkları anlamlar şunlardır.
Portakal rengi: Tehlike işaretleri, doğrudan tehlikeye karşı uyarı işareti olarak kullanılır,
Sarı: Uyarı işareti (olası tehlikelere karşı),
Yeşil: İş güvenliği ve sağlık bilgilendirme işareti (genel güvenlik ve sağlık için kullanılır.
Mavi . Dikkat ve yasak işareti (bakım, onarım, arıza vb.),
Mor: Radyasyon tehlikesine karşı,
Beyaz: Yön işareti, güvenlik ve sağlık işareti (yangın önleme işareti, yasaklama işareti, dikkat işareti),
Siyah: Yön işareti ( tehlike işareti, uyarı işareti) hazırlamada kullanılır.
SEMBOLLER ANLAMLARI VE YAPILMASI GEREKENLER





Yasaklama İşareti
Hayatı tehlikeye atan ya da yaralanmaya yol açabilen davranışları yasaklayan yönetmeliklere uygun işaret
İlgili YASAKLAMA metnine uyun.






Zorunlu İşaret
Belirli bir koruyucu donanımın kullanılmasını ya da belirli bir adımın atılmasını zorunlu kılan
yönetmeliklere uygun işaret
İlgili/ekli olan ZORUNLU metnine uyun.





Uyarı İşareti
Tehlike Riski.Çevrede belirli tehlikelerin var olduğunu uyaran ve özel dikkat edilmesi
gerektiğini belirten işaret
İlgili/ekli olan metninde belirtilen önlemleri alın.





Olağanüstü Durum İşareti
Güvenli Koşulu belirten bir işaret - kaçış yollarını ve güvenlik donanımlarını belirtir ve konumlarını gösterir.
Güvenlik talimatlarını izleyin.




Yangın Donanımı Bildirimi
Yangın söndürme donanımının ve yanabilir madde depolarının konumunu belirten işaret BİLDİRİM'e ekli olan tavsiye/talimat metnini izleyin.






Uyarı Bildirimi
Tehlike riski. Belirli tehlikelere karşı uyaran işaret. Özel dikkat gösterilmelidir.
BİLDİRİM'e ekli olan metindeki önlemleri alın.

ETİKETLER ÜZERİNDE DAHA AYRINTILI BİLGİ

Uygulamada, fiziksel tehlike veya sağlık tehlikesi taşıyan bir kimyasal madde kabının (kutusunun, çuvalının, bidonunun vb.) üzerinde çoğu kez o maddenin adını, bazen de üretici firmanın adı ve adresini de görürüz.

Bu maddelerle güvenli çalışabilmek için etiketlerin daha ayrıntılı bilgi içermesi gerekir. Sözgelişi ülkemizde Zararlı Kimyasal Madde ve ürünlerinin Kontrolü Yönetmeliği (11.7.1993, R.G.No:21634)'nin 17 nci maddesi etiketlerde bulunması gereken hususları belirlemiştir.

Örneğin; (m.17/d) özel tehlikelere karşı dikkat çekici, "çok şiddetli patlayıcı", "şiddetli zehir" gibi ibareler, özel riskler ( R ), ve güvenlik önlemleri ( S ), alınabilecek tedbirler hakkında özel bilgileri belirtilmesi zorunluluğu getirilmiştir.

Ayrıca etiketlerde çevre ve insan sağlığı için tehlike durumları ve korunma önlemleri işaretlerle gösterileceği hükmü vardır.

Bizim mevzuatlarımızda olduğu gibi, Amerikan Ulusal Standartlar Enstitüsü'nün yayınladığı zorunlu olmayan (isteğe bağlı) ( Ülkemizde bu hususlar yukarıda adı geçen yönetmeliğe göre zorunlu) bir etiketleme standardında (ANSI Z 129.1-1982), aşağıda özetlenen bilgilerin etiketler üzerinde bulunması önerilmektedir.

. Ürünün kimliği veya onun tehlikeli komponetleri (bileşiği veya karışımı meydana getiren tehlikeli maddelerin her biri),
. Bir işaret sözcüğü. "DİKKAT", "UYARI", ve "TEHLİKE" sözcükleri genel olarak kullanılan işaret sözcükleridir. Bu sözcükler tehlikeyi işaret eder ve böylece tehlikenin şiddeti azaltılabilir.
. Var olan gerçek tehlikenin belirtilmesi.
. Ürün kullanılırken olabilecek fiziksel tehlikeyi önlemek için önceden alınabilecek önlemler; kauçuk eldiven, koruyucu gözlük(ler), veya solunum yolları koruyucuları gibi kişisel koruyucu teçhizatın kullanılması vb.,
. Temas veya maruziyet (etkilenmek-sunuk kalma) olduğu takdirde ne yapılacağının belirtilmesi; yutulduğunda kazalının kusturulması veya kusturulmaması veya serin su ile hafifçe (temas eden yeri) yıkamak gibi.
. Zehirlenme durumunda (varsa) kullanılabilecek panzehir (antidot).
. Hekime, acil müdahalede (tedavide) yaralanabileceği özet öneriler.
. Dökülme, saçılma, sızdırma veya yangın durumunda neler yapılacağının belirtilmesi; yangın durumunda kullanılabilecek söndürücülerin tipi ve kullanma şekli, dökülmesi durumunda riske maruz kalmadan nasıl temizleneceği gibi.
. Bu maddenin kapları taşınırken ve depolanırken nelere dikkat edileceği; serin bir yerde depolama, güneş ışınları, tutuşturma kaynakları veya kuvvetli asitlerden uzak bulundurma gibi.
. Eğer madde özet bir problem/sorun kaynağı ise etiket üzerine daha başka bilgiler de yazılabilir.
Özet olarak yazılan bilgilerin, her hangi bir kuşkuya kapılmadan kolay anlaşılabilir, açık bir üslupla yazılması gerekir.



KAYNAKLAR ;
Plog, Barbara A. (Ed.)., Fundamentals of Industrial Hygiene.,Third Ed., Natioal Safety Council., Chicago 1988.
Lowry, George G., ve Lowry, Robert C., Handbook of Hazard Communication and OSHA Requirements., Lewis Publisheres., Inc., U.S.A., Chelsea, 1988.
Uluslararası çalışma örgütü (ILO) (25 Haziran 1990 tarihli) 170 Sayılı Kimyasal Maddeler Sözleşmesi.
Uluslararası çalışma örgütü (ILO) (25 Haziran 1990 tarihli) 177 sayılı Kimyasal Maddeler Tavsiyesi.
çevre Bakanlığı; Güvenlik Bilgi Formlarının Düzenlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Tebliği (Resmi Gazete: 11.03.2002 Pazartesi tarih ve Sayı: 24692).
International Standard ISO 11014-1, Safety data sheet for chemical products- Part 1: contents and order of sections.
Zararlı Kimyasal Madde ve Ürünlerinin Kontrolü Yönetmeliği, R.g.Tarihi:11.07.2002, R.Gazete No:21634
Taşyürek, Mustafa., Malzeme Güvenlik Bilgi Formu, çalışma Ortamı, Sayı :47, Kasım-Aralık:1999., s:6-7.











Ahmet SERTKAN
Ç.O.S.B. İtfaiye Amiri
Bu ders notu güvenli itfaiyecilik için hazırlanmış ve paylaşıma açılmıştır. Bilgi paylaştıkça artar. Bilim kendini aşamamış ketumların hiçbir işine yaramaz. Lütfen bilgilerinizi paylaşın. Bu ülkede gerçek İtfaiyecilik eğitimi almış sadece 500 kadar insanız. A.SERTKAN

2 yorum:

    On 11 Eylül 2008 08:56 Adsız dedi ki...

    tehlikeli maddelerle alakalı bütün aradığım konular hepsi bir arada ve çok faydalı sağolun varolun

    bir itfaiyeci kardeşiniz.

     
    On 13 Şubat 2009 14:00 Adsız dedi ki...

    Güzel bir açıklama.Teşekkür ederim.
    Osman Seza Bayazıt