ORMAN YANGINLARI
16 Temmuz 2008 by Ahmet Sertkan
ORMAN YANGINLARI
Orman yangınlarına ilişkin istatistikler Orman Kanunu'nun kabul edildiği 1937'de başlıyor. O tarihten günümüze 74.294 orman yangını çıktı ve 1.630.046 hektar alan yandı. Sadece 2003 yılında 1978 yangın yaşadık ve 6246 hektar -Büyükada yüzölçümünün 12 katı- ormanlık alanımızı yitirdik. A.S.
Orman Yangını : Serbest yayılma eğiliminde olan ve ormanda yaşama birliği içinde bulunan canlı ve cansız bilumum varlıkları yakarak yok eden ateştir. Yanma olayı ISI, OKSİJEN VE YANICI maddelerinden oluşan üç faktörün bir arada olmasıyla meydana gelir. Yangının sönmesi için de bu üç faktörden birinin ortadan kaldırılması gerekmektedir. Yanma olayi için. Isının 260-400 C' den. Oksijenin % 15' den fazla olması ve yeteri miktarda yanıcı maddenin bulunması şarttır. Orman yangını, doğal yada insani sebeplerden ortaya çıkan ormanların kısmen veya tamamen yanmasıdır.Yıldırım düşmesi,yanardağ patlaması ve yüksek sıcaklık gibi doğal sebeplerle çıkan yangınlar ve sigara,tarımsal ürünler nedeniyle çıkan insan kaynaklı orman yangınları vardır.Ormanların yanması ekolojik olarak bir çok zarara sebep olur.İklim değişikliği ve kuraklık başlıca sonuçlardır.
YANGIN TÜRLERİ :
İki çesit orman yangını vardır. Bunlar örtü ve tepe yangınlarıdır. Üçüncü bir orman yangını türü olan toprak yangını ise Ülkemiz için önemli değildir.
Örtü Yangını : Orman toprağını örten ölü ve diri örtüyü yakan yangındır. (Ot, çayır, funda, fide, fidan, yaprak, yosun. humus, kuru dal, kütük, devrik kesim artıklan v.s.)
ÖRTÜ YANGINI
Ağaçlara çoğunlukla zarar vermez ancak toprağı örten yanıcı maddelerin yoğun olması halinde zarar verebilir. Bunun içinde yanan sahanın yangın sonrası takip ve kontrol edilmesinde fayda vardır.
Tepe Yangını: Agaç ve ağaççıkların tepelerini de yakarak ilerleyen yangındır. Bu yangın türünde istisnalar hariç ormanın örtüsü ağaçlarının gövdeleri ve tepeleri çeşitli şiddetle yandığından ağaçlar genellikle kuruyarak canlılığını kaybeder. En tehlikeli yangın türüdür
TEPE YANGINI
YANGININ ÇIKIŞ NEDENLERI: Eldeki istatistik bilgilerine göre: Yangının çıkmasına neden olan ateşin, ana faktörlerinin yıldırım ve insanların çeşitli faaliyetleri olduğunu göstermektedir. Insanın çeşitli faaliyetleri arasında: tarla çalışmaları (anız yakma, bağ-bahçe temizliği), çöplerin ateşe verilmesi, enerji nakil hattı arızaları, piknik ve çoban ateşi v.s. sayılabilir.
Nedeni Bilinen Yangınlar : Yıldırım. kasıt. ihmal ve dikkatsizlik olarak üç guruba ayrılır. Ayrıca nedeni tesbit edilemeyen yangınlar vardır ki bunlar oldukça fazladır. Böylece yangın çıkış nedenlerini 4 grupta toplamak mümkündür.
Ormanları yangınlara karşı korumak için öncelikle şunlara dikkat edilmesi gerekir:
Ormanlara cam ve cam kırıkları atılmamalı, cam güneş ışığını çimenlere yansıtıyor cam aynı yerde durduğu için ısıda aynı yerde duracak ısınacak, ısınacak ve ateş olacak. Ateş büyüyecek ve yangını oluşturacaktır.
Mangal küllerini soğutmadan dökmemeliyiz çünkü çimenler sıcak olabilir mangal küflü de sıcak olabilir ve yangını oluşturabilir.
Sigara izmariti yanık olarak atılmamalı, çünkü sigara izmariti çimenleri yakar ve yangın oluşur.
Bir yangın gördüğümüz zaman 177 yangın ihbar hattına bildirmeliyiz.
Yangın çıkmaması için herkesi uyarmalıyız.
Halka orman yangınları ile ilgili bilgi verilmelidir. Örneğin broşür dağıtılmalı, seminerler (okul gibi yerlerde) verilmelidir.
Orman Yangınlarının Sebepleri Şunlardır
İhmal ve dikkatsizlik nedeniyle çıkan orman yangınları
Ormanda güvenlik tedbiri almadan ateş yakmak.
Yakılan ateşi söndürmeden bırakmak. Özellikle mangal için yakılan ateşin söndürülmeden bırakılması.
Sönmemiş sigara izmariti ve kibriti yere atmak.
Orman içinde veya bitişiğindeki tarlalarda istenmeyen otları veya tarla anızını yakmak.
Gece aydınlatma için ormanda ateşle dolaşmak.
Cam ve cam kırıklarını ormanda bırakmak, güneş ışığının camdan yansıyarak otları yakması.
Çocukların orman içinde ateşle oynamaları
Eğlence veya gösteri için ormanda ateşle bir şeyler yapılması ateş yakılması
Kasıtlı çıkarılan orman yangınların içinde veya bitişiğindeki tarla veya otlakları genişletmek.
Orman içinde yapılan kanunsuz işleri gizlemek için çıkarılan yangınlar.
Yabani hayvanları uzaklaştırmak.
İş ve çıkar elde etmek sayılabilir.
YANGINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER :
1- Yanıcı Madde
2- Hava Halleri (İklim - Klima)
3- Topografik Yapı (Arazi Yapısı) dir
Yanıcı Madde: Ölü örtü, alt tabakada bulunan ot. Çayır bitkileri, çeşitli çalılar, enkaz, kesim artıkları, ağaç ve ağaççık v.s. dir. Yanıcı maddelerin inceliği-kalınlığı, miktarı, cinsi, devamlılığı ve rutubeti gibi özellikler yanma olayını etkiler.
Hava Halleri: meteorolojik koşullar: Yağış, nisbi nem sıcaklık ve rüzgar hızı yangını etkiler. Nisbi nemin saat 10.00' da % 40 ve daha düşük olması, nemin 1-2 saat gibi kısa zaman diliminde % 20' den fazla düşüş göstermesi hallerinde mutlaka yangın çıkmaktadır. Ayrıca rüzgar hızının 20 Km/saat ve üzerinde oluşu, kurak geçen yaz günleri yangını körükler. Bunun için yangın organizasyonu içindeki ilgililer Meteoroloji' den sıcaklık, nisbi hava nemi ve rüzgar hızını ihtiva eden hava raporunu her gün saat başı almalıdırlar.
METEOROLOJİK KOŞULLAR İLE İLĞİLİ DAHA DETAYLI BİLGİ BU YAZININ DEVAMINDA MEVCUTTUR.
Topografik Yapı : Bakı, yükseklik, arazi meyili, arazi şekli (roliyef), dar dere, kutu derelerdir. Doğrudan deniz rüzgarlarına açık alanlar, ada, yarımada durumunda olan sahalarda yangın surat kazanır, bakı durumuda: yangın tehlikesi yönünden güney, batı, doğu ve kuzey yamaçlar olmak üzere öncelik sıralaması yapılır.
ORMAN YANGINLARI İLE MÜCADELEDE KORUYUCU TEDBIRLER
Yangının çıkmasına engel olmak veya çıkacak yangınların sayılarının azaltılması için önceden alınan ve devamlılık gerektiren tedbirler.
YUNANİSTANDAKİ ORMAN YANGINLARININ UZAYDAN GÖRÜNÜMÜ
HALKIN EĞİTİMİ :
Okul, camii, köy ve kışlalarda orman yangınları ile ilgili Orman İşletme şefleri, Orman İşletme Müdürleri ve uzmanlarımızca eğitim verilmeli.
Broşürler dağıtılarak, gazete ve dergilerde yazılar yayınlanmalı.
Radyo ve TV programları düzenlenerek, bu konuda mümkün olduğu taktirde orman radyo ve televizyon istasyonu kurulmalı.
Orman ve orman yangını konusunda yarışmalar düzenlenmeli (Şiir, resim, fotograf, kompozisyon, senaryo v.s.)
Orman içinden veya kenarından geçen Karayolu, Köy yolu ve orman yolu kenarlarına, piknik alanlarına yangın ikaz levhaları, veciz sözler ihtiva eden tablolar konulmalı.
İlçe ve beldelerde özellikle ilçenin pazarı olan günlerde anız yakılmaması için hapörlör ile halka duyuru yapılmalı.
Kritik günlerde orman içi ve konan köylere caydırıcı, ikaz edici el afişleri dağıtılmalı.
Karayolları ve trafik ekiplerince; orman içi ve kenarı yollarda, yanan sigara atılmaması için uyarıcı anons yapılmalı.
Çıkan yangını haber vermek üzere Orman teşkilatının telefon numaraları Kaymakamlık, Karakol ve Muhtarlıklara bildirilmeli.
Toplumda mevki ve söz sahibi sevilen kişilere orman yangını konusunda radyo ve televizyonda programlar düzenlenmeli, basına orman yangını konusunda yazı yazmaları sağlanmalı.
HALK ORMAN İLİŞKİLERİNİ DÜZENLEMEK:
Orman içi ve kenarında bulunan vatandaşlar, mevcut işlerden öncelikle istifade ettirilmeli.
Orman içi ve kenarında bulunan vatandaşların ihtiyaçları (yapacak, yakacak) zamanında karşılanmalı.
Vatandaşlara, her konuda adil davranılmalı.
Vatandaşa projeye dayalı kredi imkanı sağlanmalıdır.
Vatandaş karşı talebi olumsuzda olsa nezaket kuralları içinde davranılmalıdır.
KAMU KURULUŞLARI İLE YAPILACAK YARDIMLAŞMA ve İŞBİRLİĞİ İLİŞKİN HUSUSLAR : Her yıl mart ayı sonuna kadar Orman Yangınlarının önlenmesi ve Söndürülmesinde görevlilerin Görecekleri işler hakkındaki yönetmenlik gereğince illerde Vali,ilçelerde kaymakam başkanlığında kurulan Orman Yangınları ile Mücadele Komisyonu toplanır.Bu toplantıda alınan kararlar ilgili Kuruluşlara tebliğ edilmelidir.
YASAL TEDBİRLER: Mevcut yasalar titizlikle uygulanmalı dır.
ORMAN YANGINLARI VE METEOROLOJİK KOŞULLAR.
Meteorolojik koşullar ve parametreler orman yangınlarının oluşumu, şiddeti ve süresi üzerinde çok önemli bir rol oynamaktadır. Gerek insan kaynaklı gerekse nedeni doğaya bağlı olan orman yangınları ancak meteorolojik koşullar uygun olduğu zaman meydana gelebilir. Yangınla mücadele amacıyla geliştirilen model ve sistemler hassas olarak ölçülen meteorolojik verilerle işlerlik kazanmaktadır. Meteorolojik veriler yangın olayının her safhasında (yangın tahmininde, yangın başlangıcında, yangın sırasında, söndürme çalışmalarında ve yangın sonrasında) devamlı olarak izlenmesi ve değerlendirilmesi gereken bilgilerdir. Bu faktörlerin etkisi yükseltiye, arazi yapısına, ormanlık alanın büyüklüğüne, ağacın bakısına, bitki örtüsünün türüne ve mevsime bağlı olarak değişiklik gösterebilir. İlk tutuşma kaynağı ne olursa olsun başlangıçta yangının yayılmasına etki eden faktörler hava sıcaklığı, nispi nem, rüzgâr hız ve yönü ile havanın kararlılık durumudur. Hava sıcaklığının 25 °C’nin üzerine çıktığı, nispi nemin %40’ın altına düştüğü hava koşullarında orman yangını çıkma riski çok yüksektir. Bu şartlar altında çıkan yangınlar rüzgârın da etkisiyle çok hızlı bir şekilde yayılabilir ve kontrol altına alınması güçleşir. Bunun yanı sıra kararsız hava koşullarının etkisiyle yanan kabuk, yaprak ve kozalaklar yangın ana hattının kilometrelerce uzağına sıçrama yaparak yeni yangınların oluşmasına neden olur. Yangının sıçrama yapacağı yerler bilinemediğinden dolayı kontrol altına almak oldukça güçtür.
Hava koşullarına ve topoğrafik şartlara göre değişim göstermekte olan rüzgâr hızı, yangının her an seyrini değiştirebilecek nitelikte bir parametredir. rüzgâr yönü ve hızının değişmesi yangını ciddi boyutlara getirmekle kalmaz; aynı zamanda söndürme çalışmalarına katılanlar için de tehlikeli bir durum oluşturabilir. rüzgâr tarafından sürüklenen bir yangında yayılma hızı yüksek olup uzun mesafeli sıçrama (nokta yangınları) ihtimali yüksektir. Her ormanlık alan için hakim rüzgâr yönü ve büyük yangınlara neden olabilen kısa süreli kurutucu rüzgârın esiş yönlerinin büyük önemi vardır. Sıcak rüzgârlar yakıtları çok hızlı bir şekilde kurutabilir. Rüzgârın yangın esnasında çok iyi bir şekilde analiz edilmesi yangının hangi yönde, ne kadar hızla ilerleyeceğinin veya hangi noktalara ne zaman ulaşacağının yaklaşık da olsa önceden bilinmesinde ve gerekli önlemlerin alınmasında büyük kolaylık sağlayacaktır.
Rüzgâr orman yangınlarını,
Yangın davranışını azaltan nem yüklü havayı taşıyarak,
Arazi yakıtlarının kurumasını hızlandırarak,
Oksijeni artırmak suretiyle yanmaya yardım ederek,
Yangının yayılma yönünü belirleyerek,
Yanan parçacıkları yeni yakıtlara taşıyarak ve yangının yayılmasını artırarak,
Alevleri yanmayan yakıtlara doğru eğerek; onların ön ısıtılması ve tutuşturulmasını sağlayarak,
Nemli havayı yakıtların yanından uzaklaştırarak, havayı yakıtı kurutan daha kuru havayla değiştirerek ve buharlaşma oranını artırarak,
Yangının, normal şartlar altında yangını durdurabilecek engelleri (yangın emniyet yolları ve şeritleri, açıklıklar, kayalıklar) aşmasına yardım ederek etkiler.
Havadaki kuruluğun bir göstergesi olan nispi nem yangın potansiyeli ve yangın davranışı üzerinde doğrudan bir etkiye sahiptir. Nem güneş doğduktan sonra hızla düşer ve sıcaklığın yaklaşık kendi maksimum değerine ulaştığı anda en düşük noktasına ulaşır. Aynı hava kütlesi için sıcaklık ve nispi nem değerlerinde günden güne sadece çok küçük değişmeler vardır. Fakat bir alana hareket eden cepheler sıcaklık ve nispi nem değerlerinde önemli değişikliklere neden olabilir. Nispi nemin yangının yayılma hızı üzerindeki etkisi %0-15 çok hızlı (tehlikeli), %16-25 hızlı, %26-40 orta, %40 ve üstü ise yavaş olmaktadır.
Orman yangınları her yıl dünya vejetasyonunun ve ormanlık alanının yaklaşık birkaç yüz milyon hektarlık alanını etkileyerek katrilyonlarla ifade edilen yangınla mücadele masrafına, can, mal ve kısa süre içerisinde yerine getirilmesi mümkün olmayan değer kayıplarına yol açmaktadır. Dünya üzerindeki bir çok vejetasyon zonunu etkileyen biyokütle yangınları, bölgesel özellikleri nedeniyle bütün ülkeleri ilgilendiren afetlerin başında gelmektedir. Artan nüfus sonucu ormanlar üzerinde olan baskı artmakta ve ormanların hızla yok olmasına neden olmaktadır. Ormanların tahribi ve ormansızlaşma ise toprakların erozyon yoluyla kaybedilmesine, flora fauna ve sahip olduğu genetik potansiyelin yok olmasına, iklim sisteminde değişikliklere (sera etkisi, küresel ısınma), atmosferik kirliliğe (SO2, NO2, CO ve partikül etkisi) neden olmakta; su düzeninin bozulması sonucunda çölleşme, sel, heyelan, çamur akışı, siltasyon, çığ ve kuraklık gibi felaketleri de beraberinde getirmektedir.
Küresel orman alanı, dünya nüfusundaki artışla ters orantılı olarak, devamlı bir daralma süreci sergilemektedir. M.Ö. 2000 yıllarında yaklaşık 8 milyar hektar olan dünya ormanları endişe verici bir hızla azalma eğilimine girmiş ve son verilere göre toplam alanı 3.2 milyar hektar düzeyine inmiştir. Bu azalmada orman yangınlarının küçümsenemeyecek bir rolü vardır.
Ormanlık bir alandaki yangın potansiyeli o bölgenin iklim koşulları ile güçlü bir şekilde alakalıdır. Bu bağlantı bütün yangın davranışı modellerinin temelini oluşturmaktadır. İklim ve hava koşulları yakıtların fiziksel karakteristiklerini ve kimyasal özelliklerini değiştirmekte, bu da yakıtın yanabilirliğini etkilemektedir. İklim, vejetasyon ve yangın dinamik olarak aynı süreçte sürekli olarak etkileşim içerisindedir. Etkili yangın söndürme tekniklerinin uygulanması için alınan kararlarda güncel olarak yapılan hava tahmini ve yakıt durumu bilgileri son derece önemlidir. Eğer mevcut ve tahmin edilen meteorolojik parametreler bilinmiyor ise yangının nasıl davranacağını tahmin etmek çok zordur. Özellikle büyük yangınlar esnasında yangının boyutu çok büyük olduğu için yangın davranışı sağlıklı bir şekilde tahmin edilememekte ve mevcut kaynaklar stratejik noktalara yönlendirilememektedir. Bunun sonucu olarak da büyük alan kayıpları meydana gelebilmektedir.
Ormandaki yanıcı maddelerde bulunan nem miktarı ne kadar az ise, yangının çıkma ve yayılma ihtimali o derece büyük olur. Bu maddelerin kuruluğu yağışın azlığına, hava sıcaklığının yüksekliğine, ortamdaki nispi nem miktarının düşüklüğüne ve buharlaşmanın şiddetine bağlıdır. Özellikle ince çaplı yanıcı maddelerdeki nem miktarının düşük olması yangınların meydana gelmesi olasılığını arttırmaktadır. Nispi nem oranının geceleri daha düşük olması nedeniyle yangınla etkili mücadele ancak bu zaman kesitinde yapılabilmektedir.
Sıcaklık orman yakıtları üzerinde önemli bir rol oynar. Yüksek sıcaklıklar yakıtların kolayca tutuşabilme özelliğini arttırır. En küçük bir kıvılcım bile yakıt nem kapasitesine bağlı olarak orman yangını tehlikesini arttırır. Sıcaklık diğer meteorolojik parametreleri etkileyen temel bir elementtir. Sıcaklık artışı ile nispi nem ve yakıt nemi azalmakta; buna karşın yakıt sıcaklığı, yerel rüzgâr, atmosferik kararsızlık, kümüloform (içinde yıldırımlardan dolayı şiddetli elektrik alanları oluşur. ) bulut gelişimi ve evapotranspirasyon artmaktadır.
( Evapotranspirasyon: evaporasyon ve transpirasyon kelimelerinin birleşmesinden oluşan, bitkinin su tüketimi ve buharlaşma ile birlikte toplam su kaybıdır.)
Bu nedenle gün esnasında hava sıcaklığı arttıkça nispi nem azalacak ve yangın davranışı üzerinde bir etkiye sahip olacaktır. Sıcaklıktaki değişmeler havanın yoğunluğunda ve atmosferik basınçta da farklılıklar oluşturur. Bu da dikey ve yatay hava hareketlerine neden olur. En yüksek sıcaklıklar saat 1400 ile 1600 arasında oluşur. Hava sıcaklığının yüksek olması durumunda, yanıcı maddenin sıcaklığı da buna paralel olarak artacaktır. Sıcaklığı yüksek olan yakıtlar düşük olanlara göre hem daha kolay tutuşurlar hem de yangın bu yakıtlar üzerinde daha hızlı yayılır. Yakıt sıcaklığı yükselti, eğim, bakı, bitki örtüsü, gün içindeki zaman, bulut örtüsü, güneşin geliş açısı ve albedo ( YANSITMA ) tarafından etkilenmektedir.
Büyük yangınların çoğu uzun süreli ve şiddetli kurak periyotlar esnasında meydana gelir. Bu süre esnasında büyük hacimli yakıtlar bile sahip oldukları nemin %50–70’ini kaybedebilir. Uzun süreli kuraklığın sonucunda toprağın derinliğine nem kaybı ve vejetasyon stresinden dolayı orman yangını olasılığı ve sıklığı artmakta; hassas alanlarda çölleşme süreci hızlanmaktadır. Beklenen kurak süreler ormanların daha fazla ve hızla yok olmasının başlangıcıdır.
Doğa koşullarıyla oluşan yangınların başlama nedenleri yıldırımlar, ormandaki ölü yakıtların
yüksek sıcaklık nedeniyle tutuşması, hafif rüzgârda kuru dalların birbirleriyle devamlı teması sonucunda ısınmaları ve yanmaları ile bitki üzerinde bulunan su damlacıklarının optik özellik göstermesi şeklinde sıralanabilir. Meteorolojik karakterli doğal afetler içerisinde yer alan orman yangınlarında yıldırım doğayı ve canlıları doğrudan etkilemektedir. Diğer bir değişle, doğrudan bir yangına neden olabilecek tek meteorolojik faktör yıldırımdır. Fakat yangın çıkarma özelliği aynı zamanda yakıtların nem içeriğine de bağlıdır. Eğer yakıt kuru ise ve tutuşma ile yangının yayılmasını engelleyebilecek yeterli nem yoksa yıldırımlar güçlü bir tutuşma kaynağıdır. Yıldırımların yeri yıldırım dedektörü adı verilen cihazla belirlenmektedir. Bu manyetik cihazlardan oluşan gözlem ağları, bazı gelişmiş ülkelerde ormanlık alanlarda yıldırımların yerinin belirlenmesinde başarılı bir şekilde kullanılmaktadır. Orman yangınlarına en kısa zamanda müdahale etmek esas olduğundan yıldırımdan dolayı başlayan yangınları görünür bir hal almadan önce yıldırım dedektörleri ile anında tespit etmenin önemi büyüktür.
Yangın meteoroloji istasyonları yangın tehlike tahmin sistemlerinin ihtiyaç duyduğu verileri sağlamak amacıyla kurulurlar. Bu sayede yangın tehlikesi ve yangınların davranış biçimleri ortaya konulabilmektedir. Orman Yangınları Tehlike Oranları Sistemi’nin ihtiyaç duyduğu meteorolojik veriler, orman içinde kurulan sabit, mobil veya özellikle ulaşılması güç ve yüksek kesimlerdeki yerel farklılıkları ortaya koymak amacıyla kurulan ve sürekli meteorolojik veri sağlayan otomatik yangın meteoroloji istasyonları aracılığıyla toplanırlar. Sabit istasyonlar yangın tehlike tahmini amacına yönelik verileri, mobil istasyonlar ise yangın esnasında yangın davranış biçiminin saptanmasına ihtiyaç duyulan verileri sağlamak amacıyla kullanılırlar.
KAYNAKÇA.
AHMET SERTKAN
ÇOSB İTF.A.
http://www.agaclar.net/index.php?id=986
tr.wikipedia.org/wiki/Orman_yangını
http://www.nationalgeographic.com.tr/ngm/konu.asp?
Orman yangınlarına ilişkin istatistikler Orman Kanunu'nun kabul edildiği 1937'de başlıyor. O tarihten günümüze 74.294 orman yangını çıktı ve 1.630.046 hektar alan yandı. Sadece 2003 yılında 1978 yangın yaşadık ve 6246 hektar -Büyükada yüzölçümünün 12 katı- ormanlık alanımızı yitirdik. A.S.
Orman Yangını : Serbest yayılma eğiliminde olan ve ormanda yaşama birliği içinde bulunan canlı ve cansız bilumum varlıkları yakarak yok eden ateştir. Yanma olayı ISI, OKSİJEN VE YANICI maddelerinden oluşan üç faktörün bir arada olmasıyla meydana gelir. Yangının sönmesi için de bu üç faktörden birinin ortadan kaldırılması gerekmektedir. Yanma olayi için. Isının 260-400 C' den. Oksijenin % 15' den fazla olması ve yeteri miktarda yanıcı maddenin bulunması şarttır. Orman yangını, doğal yada insani sebeplerden ortaya çıkan ormanların kısmen veya tamamen yanmasıdır.Yıldırım düşmesi,yanardağ patlaması ve yüksek sıcaklık gibi doğal sebeplerle çıkan yangınlar ve sigara,tarımsal ürünler nedeniyle çıkan insan kaynaklı orman yangınları vardır.Ormanların yanması ekolojik olarak bir çok zarara sebep olur.İklim değişikliği ve kuraklık başlıca sonuçlardır.
YANGIN TÜRLERİ :
İki çesit orman yangını vardır. Bunlar örtü ve tepe yangınlarıdır. Üçüncü bir orman yangını türü olan toprak yangını ise Ülkemiz için önemli değildir.
Örtü Yangını : Orman toprağını örten ölü ve diri örtüyü yakan yangındır. (Ot, çayır, funda, fide, fidan, yaprak, yosun. humus, kuru dal, kütük, devrik kesim artıklan v.s.)
ÖRTÜ YANGINI
Ağaçlara çoğunlukla zarar vermez ancak toprağı örten yanıcı maddelerin yoğun olması halinde zarar verebilir. Bunun içinde yanan sahanın yangın sonrası takip ve kontrol edilmesinde fayda vardır.
Tepe Yangını: Agaç ve ağaççıkların tepelerini de yakarak ilerleyen yangındır. Bu yangın türünde istisnalar hariç ormanın örtüsü ağaçlarının gövdeleri ve tepeleri çeşitli şiddetle yandığından ağaçlar genellikle kuruyarak canlılığını kaybeder. En tehlikeli yangın türüdür
TEPE YANGINI
YANGININ ÇIKIŞ NEDENLERI: Eldeki istatistik bilgilerine göre: Yangının çıkmasına neden olan ateşin, ana faktörlerinin yıldırım ve insanların çeşitli faaliyetleri olduğunu göstermektedir. Insanın çeşitli faaliyetleri arasında: tarla çalışmaları (anız yakma, bağ-bahçe temizliği), çöplerin ateşe verilmesi, enerji nakil hattı arızaları, piknik ve çoban ateşi v.s. sayılabilir.
Nedeni Bilinen Yangınlar : Yıldırım. kasıt. ihmal ve dikkatsizlik olarak üç guruba ayrılır. Ayrıca nedeni tesbit edilemeyen yangınlar vardır ki bunlar oldukça fazladır. Böylece yangın çıkış nedenlerini 4 grupta toplamak mümkündür.
Ormanları yangınlara karşı korumak için öncelikle şunlara dikkat edilmesi gerekir:
Ormanlara cam ve cam kırıkları atılmamalı, cam güneş ışığını çimenlere yansıtıyor cam aynı yerde durduğu için ısıda aynı yerde duracak ısınacak, ısınacak ve ateş olacak. Ateş büyüyecek ve yangını oluşturacaktır.
Mangal küllerini soğutmadan dökmemeliyiz çünkü çimenler sıcak olabilir mangal küflü de sıcak olabilir ve yangını oluşturabilir.
Sigara izmariti yanık olarak atılmamalı, çünkü sigara izmariti çimenleri yakar ve yangın oluşur.
Bir yangın gördüğümüz zaman 177 yangın ihbar hattına bildirmeliyiz.
Yangın çıkmaması için herkesi uyarmalıyız.
Halka orman yangınları ile ilgili bilgi verilmelidir. Örneğin broşür dağıtılmalı, seminerler (okul gibi yerlerde) verilmelidir.
Orman Yangınlarının Sebepleri Şunlardır
İhmal ve dikkatsizlik nedeniyle çıkan orman yangınları
Ormanda güvenlik tedbiri almadan ateş yakmak.
Yakılan ateşi söndürmeden bırakmak. Özellikle mangal için yakılan ateşin söndürülmeden bırakılması.
Sönmemiş sigara izmariti ve kibriti yere atmak.
Orman içinde veya bitişiğindeki tarlalarda istenmeyen otları veya tarla anızını yakmak.
Gece aydınlatma için ormanda ateşle dolaşmak.
Cam ve cam kırıklarını ormanda bırakmak, güneş ışığının camdan yansıyarak otları yakması.
Çocukların orman içinde ateşle oynamaları
Eğlence veya gösteri için ormanda ateşle bir şeyler yapılması ateş yakılması
Kasıtlı çıkarılan orman yangınların içinde veya bitişiğindeki tarla veya otlakları genişletmek.
Orman içinde yapılan kanunsuz işleri gizlemek için çıkarılan yangınlar.
Yabani hayvanları uzaklaştırmak.
İş ve çıkar elde etmek sayılabilir.
YANGINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER :
1- Yanıcı Madde
2- Hava Halleri (İklim - Klima)
3- Topografik Yapı (Arazi Yapısı) dir
Yanıcı Madde: Ölü örtü, alt tabakada bulunan ot. Çayır bitkileri, çeşitli çalılar, enkaz, kesim artıkları, ağaç ve ağaççık v.s. dir. Yanıcı maddelerin inceliği-kalınlığı, miktarı, cinsi, devamlılığı ve rutubeti gibi özellikler yanma olayını etkiler.
Hava Halleri: meteorolojik koşullar: Yağış, nisbi nem sıcaklık ve rüzgar hızı yangını etkiler. Nisbi nemin saat 10.00' da % 40 ve daha düşük olması, nemin 1-2 saat gibi kısa zaman diliminde % 20' den fazla düşüş göstermesi hallerinde mutlaka yangın çıkmaktadır. Ayrıca rüzgar hızının 20 Km/saat ve üzerinde oluşu, kurak geçen yaz günleri yangını körükler. Bunun için yangın organizasyonu içindeki ilgililer Meteoroloji' den sıcaklık, nisbi hava nemi ve rüzgar hızını ihtiva eden hava raporunu her gün saat başı almalıdırlar.
METEOROLOJİK KOŞULLAR İLE İLĞİLİ DAHA DETAYLI BİLGİ BU YAZININ DEVAMINDA MEVCUTTUR.
Topografik Yapı : Bakı, yükseklik, arazi meyili, arazi şekli (roliyef), dar dere, kutu derelerdir. Doğrudan deniz rüzgarlarına açık alanlar, ada, yarımada durumunda olan sahalarda yangın surat kazanır, bakı durumuda: yangın tehlikesi yönünden güney, batı, doğu ve kuzey yamaçlar olmak üzere öncelik sıralaması yapılır.
ORMAN YANGINLARI İLE MÜCADELEDE KORUYUCU TEDBIRLER
Yangının çıkmasına engel olmak veya çıkacak yangınların sayılarının azaltılması için önceden alınan ve devamlılık gerektiren tedbirler.
YUNANİSTANDAKİ ORMAN YANGINLARININ UZAYDAN GÖRÜNÜMÜ
HALKIN EĞİTİMİ :
Okul, camii, köy ve kışlalarda orman yangınları ile ilgili Orman İşletme şefleri, Orman İşletme Müdürleri ve uzmanlarımızca eğitim verilmeli.
Broşürler dağıtılarak, gazete ve dergilerde yazılar yayınlanmalı.
Radyo ve TV programları düzenlenerek, bu konuda mümkün olduğu taktirde orman radyo ve televizyon istasyonu kurulmalı.
Orman ve orman yangını konusunda yarışmalar düzenlenmeli (Şiir, resim, fotograf, kompozisyon, senaryo v.s.)
Orman içinden veya kenarından geçen Karayolu, Köy yolu ve orman yolu kenarlarına, piknik alanlarına yangın ikaz levhaları, veciz sözler ihtiva eden tablolar konulmalı.
İlçe ve beldelerde özellikle ilçenin pazarı olan günlerde anız yakılmaması için hapörlör ile halka duyuru yapılmalı.
Kritik günlerde orman içi ve konan köylere caydırıcı, ikaz edici el afişleri dağıtılmalı.
Karayolları ve trafik ekiplerince; orman içi ve kenarı yollarda, yanan sigara atılmaması için uyarıcı anons yapılmalı.
Çıkan yangını haber vermek üzere Orman teşkilatının telefon numaraları Kaymakamlık, Karakol ve Muhtarlıklara bildirilmeli.
Toplumda mevki ve söz sahibi sevilen kişilere orman yangını konusunda radyo ve televizyonda programlar düzenlenmeli, basına orman yangını konusunda yazı yazmaları sağlanmalı.
HALK ORMAN İLİŞKİLERİNİ DÜZENLEMEK:
Orman içi ve kenarında bulunan vatandaşlar, mevcut işlerden öncelikle istifade ettirilmeli.
Orman içi ve kenarında bulunan vatandaşların ihtiyaçları (yapacak, yakacak) zamanında karşılanmalı.
Vatandaşlara, her konuda adil davranılmalı.
Vatandaşa projeye dayalı kredi imkanı sağlanmalıdır.
Vatandaş karşı talebi olumsuzda olsa nezaket kuralları içinde davranılmalıdır.
KAMU KURULUŞLARI İLE YAPILACAK YARDIMLAŞMA ve İŞBİRLİĞİ İLİŞKİN HUSUSLAR : Her yıl mart ayı sonuna kadar Orman Yangınlarının önlenmesi ve Söndürülmesinde görevlilerin Görecekleri işler hakkındaki yönetmenlik gereğince illerde Vali,ilçelerde kaymakam başkanlığında kurulan Orman Yangınları ile Mücadele Komisyonu toplanır.Bu toplantıda alınan kararlar ilgili Kuruluşlara tebliğ edilmelidir.
YASAL TEDBİRLER: Mevcut yasalar titizlikle uygulanmalı dır.
ORMAN YANGINLARI VE METEOROLOJİK KOŞULLAR.
Meteorolojik koşullar ve parametreler orman yangınlarının oluşumu, şiddeti ve süresi üzerinde çok önemli bir rol oynamaktadır. Gerek insan kaynaklı gerekse nedeni doğaya bağlı olan orman yangınları ancak meteorolojik koşullar uygun olduğu zaman meydana gelebilir. Yangınla mücadele amacıyla geliştirilen model ve sistemler hassas olarak ölçülen meteorolojik verilerle işlerlik kazanmaktadır. Meteorolojik veriler yangın olayının her safhasında (yangın tahmininde, yangın başlangıcında, yangın sırasında, söndürme çalışmalarında ve yangın sonrasında) devamlı olarak izlenmesi ve değerlendirilmesi gereken bilgilerdir. Bu faktörlerin etkisi yükseltiye, arazi yapısına, ormanlık alanın büyüklüğüne, ağacın bakısına, bitki örtüsünün türüne ve mevsime bağlı olarak değişiklik gösterebilir. İlk tutuşma kaynağı ne olursa olsun başlangıçta yangının yayılmasına etki eden faktörler hava sıcaklığı, nispi nem, rüzgâr hız ve yönü ile havanın kararlılık durumudur. Hava sıcaklığının 25 °C’nin üzerine çıktığı, nispi nemin %40’ın altına düştüğü hava koşullarında orman yangını çıkma riski çok yüksektir. Bu şartlar altında çıkan yangınlar rüzgârın da etkisiyle çok hızlı bir şekilde yayılabilir ve kontrol altına alınması güçleşir. Bunun yanı sıra kararsız hava koşullarının etkisiyle yanan kabuk, yaprak ve kozalaklar yangın ana hattının kilometrelerce uzağına sıçrama yaparak yeni yangınların oluşmasına neden olur. Yangının sıçrama yapacağı yerler bilinemediğinden dolayı kontrol altına almak oldukça güçtür.
Hava koşullarına ve topoğrafik şartlara göre değişim göstermekte olan rüzgâr hızı, yangının her an seyrini değiştirebilecek nitelikte bir parametredir. rüzgâr yönü ve hızının değişmesi yangını ciddi boyutlara getirmekle kalmaz; aynı zamanda söndürme çalışmalarına katılanlar için de tehlikeli bir durum oluşturabilir. rüzgâr tarafından sürüklenen bir yangında yayılma hızı yüksek olup uzun mesafeli sıçrama (nokta yangınları) ihtimali yüksektir. Her ormanlık alan için hakim rüzgâr yönü ve büyük yangınlara neden olabilen kısa süreli kurutucu rüzgârın esiş yönlerinin büyük önemi vardır. Sıcak rüzgârlar yakıtları çok hızlı bir şekilde kurutabilir. Rüzgârın yangın esnasında çok iyi bir şekilde analiz edilmesi yangının hangi yönde, ne kadar hızla ilerleyeceğinin veya hangi noktalara ne zaman ulaşacağının yaklaşık da olsa önceden bilinmesinde ve gerekli önlemlerin alınmasında büyük kolaylık sağlayacaktır.
Rüzgâr orman yangınlarını,
Yangın davranışını azaltan nem yüklü havayı taşıyarak,
Arazi yakıtlarının kurumasını hızlandırarak,
Oksijeni artırmak suretiyle yanmaya yardım ederek,
Yangının yayılma yönünü belirleyerek,
Yanan parçacıkları yeni yakıtlara taşıyarak ve yangının yayılmasını artırarak,
Alevleri yanmayan yakıtlara doğru eğerek; onların ön ısıtılması ve tutuşturulmasını sağlayarak,
Nemli havayı yakıtların yanından uzaklaştırarak, havayı yakıtı kurutan daha kuru havayla değiştirerek ve buharlaşma oranını artırarak,
Yangının, normal şartlar altında yangını durdurabilecek engelleri (yangın emniyet yolları ve şeritleri, açıklıklar, kayalıklar) aşmasına yardım ederek etkiler.
Havadaki kuruluğun bir göstergesi olan nispi nem yangın potansiyeli ve yangın davranışı üzerinde doğrudan bir etkiye sahiptir. Nem güneş doğduktan sonra hızla düşer ve sıcaklığın yaklaşık kendi maksimum değerine ulaştığı anda en düşük noktasına ulaşır. Aynı hava kütlesi için sıcaklık ve nispi nem değerlerinde günden güne sadece çok küçük değişmeler vardır. Fakat bir alana hareket eden cepheler sıcaklık ve nispi nem değerlerinde önemli değişikliklere neden olabilir. Nispi nemin yangının yayılma hızı üzerindeki etkisi %0-15 çok hızlı (tehlikeli), %16-25 hızlı, %26-40 orta, %40 ve üstü ise yavaş olmaktadır.
Orman yangınları her yıl dünya vejetasyonunun ve ormanlık alanının yaklaşık birkaç yüz milyon hektarlık alanını etkileyerek katrilyonlarla ifade edilen yangınla mücadele masrafına, can, mal ve kısa süre içerisinde yerine getirilmesi mümkün olmayan değer kayıplarına yol açmaktadır. Dünya üzerindeki bir çok vejetasyon zonunu etkileyen biyokütle yangınları, bölgesel özellikleri nedeniyle bütün ülkeleri ilgilendiren afetlerin başında gelmektedir. Artan nüfus sonucu ormanlar üzerinde olan baskı artmakta ve ormanların hızla yok olmasına neden olmaktadır. Ormanların tahribi ve ormansızlaşma ise toprakların erozyon yoluyla kaybedilmesine, flora fauna ve sahip olduğu genetik potansiyelin yok olmasına, iklim sisteminde değişikliklere (sera etkisi, küresel ısınma), atmosferik kirliliğe (SO2, NO2, CO ve partikül etkisi) neden olmakta; su düzeninin bozulması sonucunda çölleşme, sel, heyelan, çamur akışı, siltasyon, çığ ve kuraklık gibi felaketleri de beraberinde getirmektedir.
Küresel orman alanı, dünya nüfusundaki artışla ters orantılı olarak, devamlı bir daralma süreci sergilemektedir. M.Ö. 2000 yıllarında yaklaşık 8 milyar hektar olan dünya ormanları endişe verici bir hızla azalma eğilimine girmiş ve son verilere göre toplam alanı 3.2 milyar hektar düzeyine inmiştir. Bu azalmada orman yangınlarının küçümsenemeyecek bir rolü vardır.
Ormanlık bir alandaki yangın potansiyeli o bölgenin iklim koşulları ile güçlü bir şekilde alakalıdır. Bu bağlantı bütün yangın davranışı modellerinin temelini oluşturmaktadır. İklim ve hava koşulları yakıtların fiziksel karakteristiklerini ve kimyasal özelliklerini değiştirmekte, bu da yakıtın yanabilirliğini etkilemektedir. İklim, vejetasyon ve yangın dinamik olarak aynı süreçte sürekli olarak etkileşim içerisindedir. Etkili yangın söndürme tekniklerinin uygulanması için alınan kararlarda güncel olarak yapılan hava tahmini ve yakıt durumu bilgileri son derece önemlidir. Eğer mevcut ve tahmin edilen meteorolojik parametreler bilinmiyor ise yangının nasıl davranacağını tahmin etmek çok zordur. Özellikle büyük yangınlar esnasında yangının boyutu çok büyük olduğu için yangın davranışı sağlıklı bir şekilde tahmin edilememekte ve mevcut kaynaklar stratejik noktalara yönlendirilememektedir. Bunun sonucu olarak da büyük alan kayıpları meydana gelebilmektedir.
Ormandaki yanıcı maddelerde bulunan nem miktarı ne kadar az ise, yangının çıkma ve yayılma ihtimali o derece büyük olur. Bu maddelerin kuruluğu yağışın azlığına, hava sıcaklığının yüksekliğine, ortamdaki nispi nem miktarının düşüklüğüne ve buharlaşmanın şiddetine bağlıdır. Özellikle ince çaplı yanıcı maddelerdeki nem miktarının düşük olması yangınların meydana gelmesi olasılığını arttırmaktadır. Nispi nem oranının geceleri daha düşük olması nedeniyle yangınla etkili mücadele ancak bu zaman kesitinde yapılabilmektedir.
Sıcaklık orman yakıtları üzerinde önemli bir rol oynar. Yüksek sıcaklıklar yakıtların kolayca tutuşabilme özelliğini arttırır. En küçük bir kıvılcım bile yakıt nem kapasitesine bağlı olarak orman yangını tehlikesini arttırır. Sıcaklık diğer meteorolojik parametreleri etkileyen temel bir elementtir. Sıcaklık artışı ile nispi nem ve yakıt nemi azalmakta; buna karşın yakıt sıcaklığı, yerel rüzgâr, atmosferik kararsızlık, kümüloform (içinde yıldırımlardan dolayı şiddetli elektrik alanları oluşur. ) bulut gelişimi ve evapotranspirasyon artmaktadır.
( Evapotranspirasyon: evaporasyon ve transpirasyon kelimelerinin birleşmesinden oluşan, bitkinin su tüketimi ve buharlaşma ile birlikte toplam su kaybıdır.)
Bu nedenle gün esnasında hava sıcaklığı arttıkça nispi nem azalacak ve yangın davranışı üzerinde bir etkiye sahip olacaktır. Sıcaklıktaki değişmeler havanın yoğunluğunda ve atmosferik basınçta da farklılıklar oluşturur. Bu da dikey ve yatay hava hareketlerine neden olur. En yüksek sıcaklıklar saat 1400 ile 1600 arasında oluşur. Hava sıcaklığının yüksek olması durumunda, yanıcı maddenin sıcaklığı da buna paralel olarak artacaktır. Sıcaklığı yüksek olan yakıtlar düşük olanlara göre hem daha kolay tutuşurlar hem de yangın bu yakıtlar üzerinde daha hızlı yayılır. Yakıt sıcaklığı yükselti, eğim, bakı, bitki örtüsü, gün içindeki zaman, bulut örtüsü, güneşin geliş açısı ve albedo ( YANSITMA ) tarafından etkilenmektedir.
Büyük yangınların çoğu uzun süreli ve şiddetli kurak periyotlar esnasında meydana gelir. Bu süre esnasında büyük hacimli yakıtlar bile sahip oldukları nemin %50–70’ini kaybedebilir. Uzun süreli kuraklığın sonucunda toprağın derinliğine nem kaybı ve vejetasyon stresinden dolayı orman yangını olasılığı ve sıklığı artmakta; hassas alanlarda çölleşme süreci hızlanmaktadır. Beklenen kurak süreler ormanların daha fazla ve hızla yok olmasının başlangıcıdır.
Doğa koşullarıyla oluşan yangınların başlama nedenleri yıldırımlar, ormandaki ölü yakıtların
yüksek sıcaklık nedeniyle tutuşması, hafif rüzgârda kuru dalların birbirleriyle devamlı teması sonucunda ısınmaları ve yanmaları ile bitki üzerinde bulunan su damlacıklarının optik özellik göstermesi şeklinde sıralanabilir. Meteorolojik karakterli doğal afetler içerisinde yer alan orman yangınlarında yıldırım doğayı ve canlıları doğrudan etkilemektedir. Diğer bir değişle, doğrudan bir yangına neden olabilecek tek meteorolojik faktör yıldırımdır. Fakat yangın çıkarma özelliği aynı zamanda yakıtların nem içeriğine de bağlıdır. Eğer yakıt kuru ise ve tutuşma ile yangının yayılmasını engelleyebilecek yeterli nem yoksa yıldırımlar güçlü bir tutuşma kaynağıdır. Yıldırımların yeri yıldırım dedektörü adı verilen cihazla belirlenmektedir. Bu manyetik cihazlardan oluşan gözlem ağları, bazı gelişmiş ülkelerde ormanlık alanlarda yıldırımların yerinin belirlenmesinde başarılı bir şekilde kullanılmaktadır. Orman yangınlarına en kısa zamanda müdahale etmek esas olduğundan yıldırımdan dolayı başlayan yangınları görünür bir hal almadan önce yıldırım dedektörleri ile anında tespit etmenin önemi büyüktür.
Yangın meteoroloji istasyonları yangın tehlike tahmin sistemlerinin ihtiyaç duyduğu verileri sağlamak amacıyla kurulurlar. Bu sayede yangın tehlikesi ve yangınların davranış biçimleri ortaya konulabilmektedir. Orman Yangınları Tehlike Oranları Sistemi’nin ihtiyaç duyduğu meteorolojik veriler, orman içinde kurulan sabit, mobil veya özellikle ulaşılması güç ve yüksek kesimlerdeki yerel farklılıkları ortaya koymak amacıyla kurulan ve sürekli meteorolojik veri sağlayan otomatik yangın meteoroloji istasyonları aracılığıyla toplanırlar. Sabit istasyonlar yangın tehlike tahmini amacına yönelik verileri, mobil istasyonlar ise yangın esnasında yangın davranış biçiminin saptanmasına ihtiyaç duyulan verileri sağlamak amacıyla kullanılırlar.
KAYNAKÇA.
AHMET SERTKAN
ÇOSB İTF.A.
http://www.agaclar.net/index.php?id=986
tr.wikipedia.org/wiki/Orman_yangını
http://www.nationalgeographic.com.tr/ngm/konu.asp?
