TEKSTİL KİMYA LABORATUVAR VE İŞLETMELERİNDE UYULMASI GEREKEN EMNİYETLİ ÇALIŞMA KURALLARI
17 Temmuz 2008 by Ahmet Sertkan
TEKSTİL KİMYA LABORATUVAR VE İŞLETMELERİNDE UYULMASI GEREKEN EMNİYETLİ ÇALIŞMA KURALLARI
1.GENEL KURALLAR
1.1 ACELE ETMEYİN
* Gereksiz yere acele etmeyin.
1.2 TIRMANMAYIN
* Hiçbir zaman iskelelerin, tezgahların v.s üzerine çıkmayın; gerektiğinde merdiven kullanın. Gerektiğinden fazla uzanmayın.
1.3 KİŞİSEL BAKIM/GİYİM
* Laboratuvardan çıkınca ellerinizi mutlaka yıkayınız.
* Ellerinizi sık sık özellikle yemeklerden önce yıkayınız.
* Ellerde açık yara,kesik,çatlak v.s varsa çalışmaya başlamadan önce mutlaka bandajla kapatınız ve yapacağınız ise uygun eldiven giyiniz.
* Laboratuarda çalışırken mutlaka önlük ve laboratuar ayakkabısı giyiniz.
* Zararlı, zehirleyici, tahriş edici kimyasallarla çalışırken kişisel koruyucular maske, gözlük, eldiven v.b.) kullanılmalıdır.
* Laboratuarda çalışırken uzun saçlar toplanmalıdır.
* Laboratuarda yüzük,künye,kolye,bilezik gibi eşyalar ile çalışmak tehlikeli olabilir. çalışmaya başlamadan önce çıkarınız.
* Önlük ve pantolon ceplerinde kesici ve batıcı aletler taşımayınız.
1.4 SİGARA İÇMEK
* Laboratuarlarda sigara içmek kesinlikle yasaktır.
KAPALI ALANLARDA SİGARA İÇMEK KESİNLİKLE YASAKTIR.
5727 SAYILI KANUNLA BU YASAKLANMIŞTIR.
* Laboratuardan sonra, ellerinizin kimyasal maddeler ile kirlenmiş olması ihtimalini düşünerek, ellerinizi yıkamadan (Unutmayın,sigara karbon tetraklorür ya da kloroform gibi klorlu maddelerin zehirlilik düzeyini arttırır) sigara içmeyin.
1.5 YİYECEK VE İÇECEKLER
* Kimyasal maddelerle ilgili işlemlerin yapıldığı alanlarda herhangi bir şey yemek veya içmek çok tehlikelidir.
* Laboratuar tezgahlarının üzerine herhangi bir yiyecek ya da içecek maddesi koymayın.
* Yemekhane ve sigara salonlarına numuneler de dahil olmak üzere hiçbir kimyasal madde sokmayın.
* Kimyasal maddeleri ve numuneleri kişisel çalışma masalarına koymayın.
1.6 ENGELLER
* Yangın söndürme teçhizatlarının,yangın çıkış kapılarının önünü kapatmayın.
* Elektrik düğmelerinin veya izolatörlerinin önünü kapatmayın.
* Yürüyüş alanlarının boş ve temiz olmasını sağlayın.
* Tüm dosya ve tezgah altı dolaplarının kapalı tutulmasını sağlayın.
* Elektrik motorlarının havalandırıldığından emin olun.(Buzdolabı gibi elektrik motoru olan aletlerin uygun şekilde havalandırılmaları gerekir.)
1.7 ŞAKALAŞMALAR
* Bedensel ve el şakaları yapmayın.
1.8 LABORATUAR TEMİZLİĞİ
* Laboratuar1n sürekli güvenli, temiz ve düzenli tutulmasını sağlayın.
* Deney veya mesai sonunda dağınıklıkları toparlamak, atıkları atmak ve temizlik yapmak için vakit ayırın.
* Tertipli, temiz ve düzenli bir işyerinde çalışanların moral düzeyi,yükselir verim artar; kaza riskleri ve yangın zararları azalır.
1.9 YANICI GAZLAR
* Gaz borularının sağlam olmalarını ve fazla ısınmasına yol açmayacak şekilde yerleştirilmelerini sağlayın.
* Kullanılmayan gaz vanalarının tamamen kapatılmasını sağlayın.
* Yanıcı gazlar kullanılıyorken bölgenizi asla terk etmeyin.
1.10 YANICI ÇÖZÜCÜLER ( SOLVENTLER )
* Tüm yanıcı çözücüler gerektiği şekilde etiketlenmiş ve kapalı kaplarda saklanmalıdır.
* Bu çözücüler kullanılmadıkları zaman dolaplarında muhafaza edilmelidir.
* Yanıcı çözücüler buzdolabında saklanmalıdır.
* Miktar1 50 litreyi aşan çözücüler döküntülerin birikeceği tepsiler bulunan metal dolaplarda ve özel olarak hazırlanmış ya da bu amaca uygun olarak yeniden düzenlenmiş odalarda saklanmalıdır.
Miktarı 50 litreyi aşan çözücülerin herhangi bir laboratuarda saklanması yasaktır.
* Yanıcı çözücüler ateşleme kaynaklarından uzak tutulmalıdır.
1.11 ELEKTRİK
* Islak ellerle veya ıslak zemin üzerindeyken elektrikli aletlere dokunmayın.
* Elektrikli bir aletin üzerine su döküldüğünde elektrik hattı ile bağlantısını kesin ve gerekli temizliğin yapılmasını sağlayın. Tekrar kullanmadan önce kontrolünü yaptırın.
* Fırın gibi yüksek voltajlı aletleri çoklu prizlerle kullanmayın.
* Kablo tesisatı sık sık kontrol edilerek karışması ya da düğümlenmesi engellenmelidir.
* Gün sonunda, üzerinde "iş saatleri dışında işletilmektedir." ibaresi bulunmayan tüm elektrikli aletler kapatılmalıdır.
* Ön ısıtma süresi olmayan aletler kullanıldıktan hemen sonra kapatılmalıdır.
* Ana şebeke ile ilgili veya tehlikeli voltajların söz konusu olduğu elektrik tesisat işleri yetkili bir elektrik teknisyeni tarafından yapılmalıdır.
* Elektrik şalter kutularını kesinlikle açmayınız ve müdahalede bulunmayınız. Elektrikçiye haber veriniz.
2.SAĞLIĞA ZARARLI KİMYASAL MADDELERİN GÜVENLİ KULLANIMI VE KONTROLÜ
2.1 GENEL BİLGİLER
2.1.1 Sizin ya da çalışma arkadaşlarınızın sağlığına zarar verecek ya da vermesi muhtemel maddeleri güvenli bir şekilde kullanmakla yükümlüsünüz.
Özellikle tehlikeli bir çalışma sırasında çevrenizde çalışanları muhtemel risklere karşı uyarmalısınız.
2.1.2 Hammaddeler, katı ve sıvı maddeler, çözücüler ve gazlar da dahil olmak üzere, tehlike ve önlemlerini bilmediğiniz bir kimyasal1 kullanmak zorunda kalırsanız amirinize danışmadan kullanmayın.
***DIKKAT! Tehlikeli olmayan bir madde, diğer bir kimyasal ile karşılaşınca tehlikeli olabilir.
2.1.3 Tehlikeli madde ve bu maddeleri içeren yöntemlerle, yeterince eğitim almadan ve emin olmadan çalışmayınız. Size verilen kişisel koruyucular yetersiz ise amirinize bildiriniz.
2.2 YENİ KİMYASAL MADDELERİN KULLANILMASI
2.2.1 ANA KURALLAR
Kullanmaya başlayacağınız herhangi yeni bir maddenin yanında bir güvenlik bilgi formu
( MSDS ) bulunmalı ya da söz konusu form daha önceden getirilmelidir. Gönderilen yeni maddelere ait güvenlik bilgileri yoksa ya da söz konusu bilgilerin hemen(örneğin fax ya da telex ile) elde edilmesi mümkün değilse, söz konusu maddeler, ambalajları açılmaksızın hemen satıcısına geri gönderilmelidir.
Maddenin kullanımı sonunda çalışanların karsılaşabilecekleri tehlikeler, güvenlik ile ilgili veriler ve değerlendirmeler, kullanıcı tarafından bir laboratuar defterine ya da başka tür kalıcı bir kayıt sistemine işlenmelidir.
Maddelerin saklandığı tüm kaplar kapsamlı ve doğru olarak etiketlenmelidir.
KİMYASALLAR
Yeni bir kimyasal madde kullanılacağı zaman muhtemel tehlikeleri araştırmalı ve çalışmalara başlamadan önce riskleri kontrol altına almaya yönelik yöntemler belirlenmelidir. Söz konusu kullanım kapsamında mevcut riskler şu şekilde değerlendirilmelidir.
Kullanılacak maddeye ait " RİSK " ve " GÜVENLİK " ibarelerini belirleyin.
Bunları laboratuar malzemesi satıcılarından alınan kimyasal madde etiketlerinden, kimyasalın güvenlik bilgi formundan veya uygun kitaplardan öğrenebilirsiniz.
* Temas sekli ne olursa olsun RİSK düzeyi AŞIRI TOKSİK olan bir madde söz konusu tehlikeler dikkatle değerlendirilmeden ve güvenlik bölümüne danışılmadan kullanılmamalıdır.
* Kişisel teması engelleyecek kontrol uygulamaları yetkili bir kişi tarafından dikkatle tasarlanmalı, yazılı olarak hazırlanmalı ve uygulanmalıdır.
* Söz konusu madde yerine daha az tehlikeli bir madde kullanma, hatta uygulamanın tamamen iptal edilmesi üzerinde durulmalıdır.
* Genel kontrol uygulamaları, ağızdan alındıklarında toksik olanlar dışında bu maddeler için geçerli değildir.
* Başka bir yöntem bulunduğu taktirde çok tehlikeli kimyasal maddeleri kullanmayın.
* Hidroflorik ve kromik asit kullanımı yasaktır.
2.3 KONTROL PROSEDÜRLERİ
* Söz konusu kontrol prosedürlerindeki amaç sağlığa zararlı olması muhtemel maddelerin güvenle kullanılmasını sağlamaktır.
* Alışılmış herhangi bir yöntemin bulunmadığı durumlar için hazırlanmıştır.
* Düzenli olarak yapılan ne söz konusu maddelerin kullanımını içeren faaliyetlerin ayrı bir risk değerlendirmesi ve gerektiği şekilde tasarlanmış kontrol prosedürleri olmalıdır.
* Aşağıda belirtilen prosedürler arasından yapılacak uygun bir seçim genellikle yeterli olacaktır.
2.3.1 GENEL KONTROL PROSEDÜRLERİ
* Tehlikeli maddeler ile asla tek başına çalışmayın.Yanınızda kaza anında size yardımcı olacak biri bulunmalıdır.
* Tehlikeli bir kimyasal madde kullanacağınız zaman önceden çevrenizdekileri uyarın.
PİPET KULLANIMI
* Herhangi bir sıvıyı ölçmek ya da aktarmak amacıyla pipet kullanacağınız zaman pipettor kullanınız. Sıvının tamamen zararsız olduğunu düşündüğünüz durumlarda bile hiçbir zaman ağzınızla çekmeyiniz.
KİMYASAL MADDELERİN TAŞINMASI
* Kimyasal madde şişelerini uygun taşıyıcılarla taşıyınız.
* Kimyasal madde içeren şişeler hiçbir şekilde boyun kısımlarından tutularak taşınmamalıdır.
* Kimyasal maddeleri kantine, sigara içilen bölümlere götürmeyiniz ve çalışma masalarının üzerine asla koymayınız.
KİMYASAL MADDELERİN YENİ KAPLARA AKTARILMASI
* Herhangi bir kimyasal maddenin kendi kabından başka bir yere aktarılması durumunda yeni kabın üzerine kimyasal maddenin adını açık ve net bir şekilde belirten bir etiket yapıştırınız.
* Etiket üzerine YANICI, KOROZİF, TAHRİŞ EDİCİ v.b. gibi tehlike düzeyini belirten bir ibareyi mutlaka koyunuz.
* Tehlikeli maddelerle hazırlanan çözeltiler için de aynı işlemi yapınız.
ÇEKER OCAKLAR
* Çeker ocaktaki hava sirkülasyon hızı 0.5m/sn olacak şekilde ayarlanmalıdır
* Korozif maddelerle çalışırken çeker ocak kapağı çalışanın yüzünü koruyacak şekilde kapalı tutulmalıdır.
2.3.2 KOROZIF MADDELERE AİT PROSEDÜRLER
RİSK: YANIKLAR VE CİDDİ YANIKLAR
* Prosedürlerde aşağıda yazılı maddeler kullanılmıştır. Ancak söz konusu prosedürler tüm korozif maddeler için geçerlidir.
ASİTLER: Bunların kuvvetli mineral asitleri ya konsantre halde ya da sulandırılmışlarsa güvenlik koşullarını öğrenmek için bilgi alınya da korozif olduklarını varsayın.Diğer asitlerden bazıları da koroziftir.
ÖRNEĞİN:
Sülfürik asit
Hidroklorik asit Aynı zamanda buhar tehlikesi
Nitrik asit de söz konusudur
Asetik asit
Ortofosforik asit
ALKALİLER:
Sodyum hidroksit,potasyum hidroksit çözeltileri,amonyak ve diğer kuvvetli alkaliler korozif olabilir.Bulaşık makinesi deterjanları (meta silikatlı) ve amonyak buharları da korosiftir.
DİĞER SIVILAR:
%10'luk ve üstü hidrojen peroksit çözeltileri,krezoller, siklohekzilamin,fenol ve %1'den daha kuvvetli sodyum hipoklorit çözeltileri koroziftir.
KOROZIF KATI MADDELER:
Potasyum hidrojen sülfat ve demir(3)klorür katı halde veya yoğun çözelti halinde koroziftir.
NOT:
Korozif maddeler suda eritildiğinde ya da sulandırıldığında genellikle ısı verirler. Dolayısıyla sıcak korozif sıvının sıçrama tehlikesi vardır.
Bu kuvvetli asitler özellikle de sülfirik asit için söz konusudur.
HER ZAMAN ASİDİ SUYA EKLEYİN. HİÇBİR ZAMAN TERSİNİ YAPMAYIN.
UYGULAMALAR:
* Korozif maddeleri baş hizasından yukarda tutmayın.
* Uygun koruyucu giysiler giyin. Güvenlik gözlükleri takın.
* Fazla miktarda madde ile ya da korumasız sistemlerde çalıştığınızda kuvvetli asitleri kaynatırken yüzünüzün tamamını kaplayan koruyucular takın ve özel koruyucu bir önlük giyin. Kapağını asgari yükseklikte tutacağınız çeker ocakta çalışın.
* Kullandığınız kimyasal maddelere dayanıklı olan koruyucu eldivenler takın.
Bazı eldivenler (dakikalar ya da saatler sonra) kimyasal maddelerden zarar görebilir. Tehlikeli bir hale gelmeden önce söz konusu eldivenleri ortadan kaldırın.
* Kirlenmenin söz konusu olduğu ya da olabileceği durumlarda, eldiven giymiş bile olsanız, işiniz biter bitmez ellerinizi sabun ve suyla iyice yıkayın.
* Gerektiğinden fazla miktarlarla çalışmayın. Örneğin, kuvvetli asitlerle çalışırken, 2,5 litrelik büyük şişe yerine 500ml'lik şişe kullanın
* Çoğu korozif maddenin aşırı derecede reaktif olduğunu ve diğer maddelerle birleştiğinde yeni tehlikeler doğurabileceğini unutmayın. özellikle,klor gazını dikkate alarak,asitleri hiçbir zaman hipoklorit çözeltilerle doğrudan karıştırmayın.
*Korozif maddeleri tezgah üzerinde bıraktığınızda birinin bunları kontrol etmesini sağlayın.
*Çalışmalarınız sonunda söz konusu maddeleri mutlaka güvenli bir depolama alanına yerleştirin.
*Korozif maddeleri şişeden boşaltırken, madde şişenin dışına bulaşarak onu kirletebilir. Her kullanımdan sonra şişeyi suyla ıslatılmış kağıt havlu ile silerek temizleyin.Kağıt havluyu suyla iyice çalkaladıktan ve plastik bir torbaya koyduktan sonra çöpe atabilirsiniz.
2.3.3 TEHLİKELİ BUHAR ÇIKARAN MADDELERE AİT PROSEDÜRLER
Tehlikeli buhar çıkaran maddelerin sayısı oldukça fazladır.Bunlar saf kimyasal maddeler olabileceği gibi diğer maddeler ile temasa geçmeleri sonucunda da tehlikeli buhar çıkartıyor olabilirler.Zararlı,toksik veya aşırı toksik gibi RISK ibareleri taşıyan malzemeler ile çalışırken aşağıdaki konuları dikkate almalısınız.
TEHLİKELİ OLARAK NİTELENDİRİLEN KİMYASAL MADDELERDEN BAZI ÖRNEKLER
Hidroklorik asit (Aynı zamanda korozif)
Nitrik asit (Aynı zamanda korozif)
Asetik asit (aynı zamanda korozif)
Bütoksietanol
Karbontetraklorür
Klor (Hipoklrit asit reaksiyonundan)
Kloroform
Diklormetan
Formalin
Karl Fischer reaktifleri
Civa
Azot oksitler
Benzol
UYGULAMALAR:
Tehlikeli buhar çıkartması muhtemel tüm maddelerle, ya çalışanların maruz kalma riski olmayan kapalı veya yarı kapalı bir sistem içinde ya da havalandırma tertibatı olan bir alanda çalışılmalıdır. Tek istisna, temasın çok az ve uzun aralıklarla olduğu durumlardır. Örneğin, daktilo hatalarını düzelten sıvılar, solvent bazlı keçeli kalemler gibi.
Yarı kapalı sisteme bir örnek olarak otomatik titrasyonu veya sıvı kromatografi aletini verebiliriz. Bu sistemlerde buhar ancak reaktiflerin doldurulması sırasında çıkar. Doldurma süresi kısa ise ve hemen sıkıca kapatılırsa normal şartlar altında başka herhangi bir önlem almak gereksizdir. Yarı kapalı sisteme başka bir örnek sık açılmayan bir şişe olabilir.
Havalandırma tertibatına sahip bir mekanı şöyle tanımlayabiliriz: Dışarı açılan havalandırma deliğine bağlı, iyi bir hava akımı olan ve gerektiği şekilde çalışan bir çeker ocak.
2.3.4 TOZDAN KAYNAKLANAN TEHLİKELERE AİT UYGULAMALAR
Küçük ya da ince parçalar içeren veya bu tür parçaların oluşmasına neden olan tüm maddeler, uçuşan tozların ve bunların doğuracağı tehlikelerin kaynağı olabilir.Söz konusu tehlikeler iki türlüdür.
Rahatsız edici tozlar yüksek yoğunluk nedeniyle solunum sisteminde aşırı yüklenmelere neden olabilirler. Burada söz konusu olan ince parçalara ayrılmış ve atmosfere yayılmış herhangi bir madde olabilir.
Zararlı tozlar(diğer bir deyişle aşırı toksik, zararlı, tahriş edici, korozif, alerjik v.s.) ise enzimler ve enzim içeren tozlardır.
Her iki tür tehlike de tek bir uygulama ile kontrol altına alınabilir.
Böylece operatörlerin solunum yoluyla herhangi bir toza (diğer bir deyişle) çapı 10 mikrondan daha küçük olup solunum yoluna ya da akciğerlere girebilen tozlara) maruz kalması engellenmiş olur.
UYGULAMALAR:
* Toz deterjanların numunelendirilmesi ya iyi havalandırılan bir odada veya çeker ocak içinde yapılmalıdır.
* Çok az miktarda toz deterjanla çalışma taktirinde yukarıdaki önleme gerek yoktur.Toz maskesi kullanılması yeterlidir.
* Fosfat ya da silikat gibi hammaddeler içeren toz deterjanlar,cilt üzerindeki muhtemel tahriş edici etkisi nedeniyle tehlikeli sayıldığından koruyucu plastik eldiven giymelisiniz. Bu önlem muhtemel tehlikeleri belli olmayan tüm diğer toz deterjanlar için de geçerlidir.
* Özellikle çok tehlikeli olan tozlar (enzimler dahil) için aşağıdaki iki yöntemden biri seçilir.
- Tekrarlanan ve uzun süren testlerde, operatörü maddeden tamamen tecrit eden bir eldivenli kapalı kutu ya da benzeri bir sistem kullanılmalıdır.
- Sulandırılmış enzim standartları hazırlamak gibi kısa süreli çalışmalarda ise doktor tarafından, operatörlerin enzimlere karşı hassasiyetinin olmadığının belirlenmesi yeterlidir.
2.3.5 TAHRİŞ EDİCİ MADDELERE AİT PROSEDÜRLER
RİSK ibareleri içeren (gözleri ya da cildi tahriş edici) maddeler tahriş edici olarak tanımlanır.
PROSEDÜRLER:
* Normal Şartlar altında, örneğin, söz konusu maddeleri dökerken ya da tartarken ,dikkat ve hijyen açısından yüksek standartlara uymak dışında herhangi özel bir önlem almak gereksizdir.
* Göze ve cilde temasından kaçının. Sıvıların sıçraması veya katı maddelerle temas riski ya da maddenin ısıtılması söz konusu olduğunda koruyucu eldiven ve güvenlik gözlüklerini takın.
2.3.6 ZEHİRLERE AİT PROSEDÜRLER
* Belirli zararları olan ve toksik maddeler ZEHİRLİ olarak tanımlanır ve farklı bir Şekilde muamele edilirler.
* Bunların solunması,yutulması veya deriye temas etmesi halinde zehirlenmeye sebep olacak reaktiflerdir.
* Bazı maddeler ağızdan alındıklarında tehlikelidir ancak uyarı niteliğinde herhangi rahatsız edici bir koku ya da tatları yoktur.Dolayısıyla bu tür maddeler dikkatsiz davranıldığı taktirde tehlike arz ederler. "Kilit altında tutun" ibaresi içeren tüm maddeler zehirli olarak kabul edilirler.
* Baryumklorür ve çözeltileri,siyanürler,oksalatlar ve arsenik bileşikleri ile yetkili kişiler tarafından belirlenen diğer maddeler zehirli madde sayılır.
PROSEDÜRLER:
* Zehirli maddeler kullanılmadıklarında kilitli bir dolapta saklanmalı,her çalışma sonunda şişeler yeniden dolaba yerleştirilmelidir. Dolabın anahtarı sadece gerekli eğitimi görmüş yetkili personele verilmelidir.
* Elinizde kesik veya çizik varsa zehirli maddelerle çalışmayınız.
* Bu maddelerin kullanıldığı yerlerde yakıcı kaynak bulundurulmamalıdır.
* Absorblama ile zehirleyici olan reaktiflerde (isopropanol,metanol ve toluen v.b.) koruyucu eldiven kullanılmalı, çeker ocak altında ve çeker ocağın kapağı uygun şekilde kapalı durumda çalışılmalıdır.
* Solunması çok sakıncalı olan hekzan, heptan, propanol ve metanol gibi çözücülerle çalışırken kesinlikle çeker ocak altında ve çeker ocağın kapağı uygun şekilde kapalı durumda çalışılmalıdır.
2.3.7 ORGANİK ÇÖZÜCÜLERE AİT PROSEDÜRLER
* Yakıcı kaynaklar çözücülerin bulunduğu yerlerden uzak tutulmalı, ısıtma için su veya buhar banyosu kullanılmalıdır.
* Çözücüler ısıdan, direkt güneş ışığından ve kuvvetli oksitleyicilerden (konsantre perklorik asit,nitrik asit v.b.) uzakta saklanmalıdır.
* Sıçrama ve patlama olasılığına karşı koruyucu gözlük ve eldiven kullanılmalıdır.
* Özellikle dietil eter ve dioksan ile kuruluğa kadar buharlaştırma yapılmamalıdır.
* Mümkün olduğu kadar çeker ocak altında çalışmalıdır.
* Aseton ve kloroform artıkları birbirinden ayrı saklanmalıdır.
2.3.8 OKSİTLEYİCİ REAKTİFLERE AİT PROSEDÜRLER
* Bunlar konsantre perklorik asit,persülfirik asit,nitrik asit,sodyum nitrat, gümüş nitrat,potasyum dikromat ve potasyum permanganat gibi kimyasallardır.
* İndirgen maddelerden ve parlayıcı maddelerden uzak tutulmalıdır.
* Bu tip kimyasallarla çalışırken koruyucu gözlük ve eldiven kullanılmalıdır.
2.4 TEHLİKELİ MADDELERİN DÖKÜLMESİ
2.4.1 ACİL DURUMLAR
Toksik ya da aşırı toksik buhar çıkaran bir maddenin fazla miktarda dökülmesi acil durum olarak kabul edilmeli aşağıdaki işlem yapılmalıdır.
YAPILMASI GEREKENLER
* Hemen odayı boşaltın ve buhara maruz kalmış olabilecek herkesi uyarın.
* Mümkünse yönetimi olaydan haberdar edin, ancak yapılması gerekenleri geciktirmeyin.
* Yetkili bir kişi, aşağıdakiler doğrultusunda döküntü konusunda neler yapılacağına karar vermelidir.
* Emniyet bölümüne haber verin ve gerekiyorsa verecekleri önerilerden yararlanın.
* Buhardan koruyan bir filtreye sahip tam yüz maskesi ya da temiz hava veren bir maske takın.
* Koruyucu eldiven,koruyucu önlük ve güvenlik ayakkabıları giyin.
* Emici madde ile yapılacak işlemler aşağıda açıklanmıştır.
* Emici maddeyi döküntünün üzerine serpin.
* Civa söz konusu olduğunda büyük kürecikleri almak için civa emici ped kullanın. Geriye kalan döküntünün üzerine çinko tozu serpin.
* Emiciyi süpürün ve kapaklı polipropilen bir varile koyup üzerini kapatın.
* Kirlenmiş emici maddenin de tehlikeli olduğunu unutmaksızın güvenle ortadan kaldırılması için gereken düzenlemeleri yapın.
* Söz konusu maddenin kalıntıları varsa uygulamayı tekrarlayın ve alanı yıkayın.
2.4.2 KOROZİF MADDE DÖKÜNTÜLERİ
* Koruyucu eldiven ve güvenlik gözlüklerini takın. şayet döküntü çok fazla ise emici granüller kullanın.
* çok küçük döküntüler (10ml'den az) suyla ıslatılmış kağıt havlu yardımıyla silinebilir.
* Kağıt havluyu suyla iyice çalkaladıktan sonra iyice sıkın ve normal atık gibi ortadan kaldırın.
* Alanı iyice yıkayarak hiçbir iz kalmamasını sağlayın.
2.4.3 TOKSİK VEYA ZEHİRLİ MADDE DÖKÜNTÜLERİ
* Koruyucu eldiven, güvenlik gözlükleri ve toz filtreli maske takın.
* Madde katı ise süpürün ve kapaklı cam ya da polipropilen bir kaba aktarın.
* Eğer madde sıvı ise emici granüller kullanın. Maddenin güvenli bir şekilde ortadan kaldırılması için gerekli düzenlemelerin yapılmasını sağlayın.
* Alanı iyice yıkayın ve tüm kalıntıların ortadan kaldırılmasını sağlayın.
3. ÇEVRE
3.1 GENEL BİLGİLER
Çevre denince sadece içinde bulunduğumuz ortam değil, tüm evreni düşünmeliyiz. Evrende bulunan canlı/cansız her varlık çevrenin bir parçasıdır ve çevreye olumlu veya olumsuz katkıda bulunur.Biz insanlar çevreyi en fazla etkileyen, değiştiren varlıklar olarak daha duyarlı ve temkinli olmalıyız. Çünkü, evrenin kaynakları sınırlıdır ve insanlığın geleceği bunlara bağlıdır. O halde, her birey çevresine gereken özeni göstermeli ve üzerine düşeni yapmalıdır.
ÇEVRE KİRLİLİĞİNİN TÜRLERİ
* Hava kirliliği
* Su kirliliği
* Toprak kirliliği
* Küresel çevre kirliliği, v.b.
NELER YAPMALIYIZ :
* Yere dökülen her türlü kimyasal maddeyi hemen toplamalı ve temizlemeliyiz.
* Etrafa rast gele herhangi bir şey atmamalı ve atanları uyarmalıyız.
* Her türlü çöpün gereken mahalde toplanması için yardımcı olmalıyız.
* Kağıtları diğer çöplerden ayırmalı, kağıt israfı yapmamalıyız.
* Yemek israfı yapmamalıyız.
* Çevreyi kirletebileceğini veya kirlettiğini düşündüğümüz her türlü faaliyetin üzerine gitmeli ve önlemlerini düşünmeliyiz.
4. YANGIN
4.1 YANGIN SÖNDÜRÜCÜLER
Bina içindeki yangın söndürme cihazları çeşitli cins, ebat ve kapasitelerde olup, bunların her biri bütün yangın başlangıçlarında kullanılmakla birlikte, en çok etkili oldukları yangın türleri aşağıda belirtilmektedir:
YANGIN TÜRLERİ
A SINIFI : Ahşap malzeme
B SINIFI : Yanıcı sıvılar;akaryakıtlar
C SINIFI : Gazlar
D SINIFI : Metaller ve bazı özel söndürücü gerektiren maddeler
E SINIFI : Elektrik sistemleri
4.2 YANGIN
* Binanın tüm kullanıcıları çalışma alanlarına en yakın kaçış yolunu iyice tanımalıdır.
* En yakın yangın söndürme cihazı, kovası ve yangın battaniyesinin yerini bildiğinize emin olun.
YANGIN HALİNDE
* Yangının kontrolden çıkma ihtimali varsa yangın alarmı çalınız.
* Yangına eldeki yangın söndürme ekipmanı ile karşı koyunuz. Asla risk almayınız. Yangın lisans laboratuarlarında ise görevli asistan ve hocadan yardım isteyiniz.
* Tüm kapı ve pencereleri kapatınız.
* Eğer yangın eldeki tüplerle sönmeyecek kadar büyükse yangın alarmını kullanınız ve acil durum telefonunu çeviriniz.
BOŞALTMA
Alarm sesi duyulunca binayı hemen boşaltınız.
* Tüm araştırıcılar deneyleri durdurup çalışan cihazları kapattıktan sonra binayı terk etmelidir.
* Tüm çalışanlar yangına neden olabilecek cihazları kapattıktan sonra binayı terk etmelidir.
* Laboratuarlardaki herkesin binayı terk ettiğinden emin olduktan sonra ;Teknik elemanlar çalışan hiçbir cihaz kalmadığını kontrol etmeli ve sonra binayı terk etmelidir.
* Toplanma noktasında toplanınız. Alarmı çalan kontrol noktasına rapor verecektir.
* Laboratuarda olup da toplanma yerinde olmayan kişileri hemen bina emniyet sorumlusuna rapor ediniz.
* Servis yollarını açık tutunuz; kapatmayınız.
* Yangın alarmı çaldığında asla asansörleri kullanmayınız.
* Teknik elemanlar acil durumda girişleri kontrol edecekler, acil durum kalkıncaya kadar binaya girişe izin vermeyeceklerdir.
* Alarm duyulduktan sonra İşletme kurtarma birimi ,teknik elemanlar, kapıcılar, itfaiye gelinceye kadar gerekli önlemleri alırlar. İtfaiye geldikten sonra yangınla ilgilenme sorumluluğu itfaiyeye geçer.
Teknik elemanlar ve yangını haber veren ya da çıkartan kişi veya kişiler bilgi vermek üzere kontrol noktasında olmalıdırlar.
YANGIN KONTROL NOKTASI YENİ AÇILAN KAPIDIR
ÇALIŞTIĞINIZ YERDEKİ YANGIN RİSKİNİ İNCELEYEREK ÖNLEM ALINIZ.
* Farklı yangınlara farklı söndürücüler uygundur :
KARBONDİOKSİT : Yanan tahta,kağıt ve kimyasallara uygulanır.
KÖPÜK : Çözücüler için özellikle kimyasal depolarında kullanılır.
KURU KÖPÜK : Metaller, N , K, organo metaliklerden çıkan yangınlarda kullanılır.
YANGIN BATTANİYELERİ : Sadece sınırlı küçük bir alandaki yangınlarda kullanılırlar. Yanan elbiseler gibi...
KUM VE SU KOVALARI : Genel kullanım içindir. Fakat asla aletlere ve elektronik parçalara uygulanmamalıdır.
YANGIN TATBİKATI
Her akademik yılda iki kez yapılmalıdır. Kış yarı yılında çalışmaya yeni başlayanların boşaltma prosedürlerini öğrenmeleri için Ekim ayının sonuna doğru yapılmalıdır.
İTFAİYE KURTARMA BİRİMİ
İtfaiyenin eğitim gürmüş bir kurtarma birimi vardır. Sadece kurtarma biriminin üyeleri özel giysilerini giyebilir ve aletleri kullanabilirler. Yangın alarmı durumunda yangın yeri hemen kurtarma birimine bildirilecektir.
5. LABARATUAR KULLANICILARINA :
Dikkatsiz ya da kötü tasarlanmış bir çalışma çeşitli şekillerde vahim bir duruma yol açabilir. Bu kitapçıkta yapılacak ya da yapılmayacak herşey yoktur. Ancak bu kurallar olumlu ve güvenli bir yaklaşım için gereklidir.
Laboratuarda, odanızda ya da ordan geçiyor olun, her durum potansiyel bir tehlike içerir. Güvenlik, risklerden haberdar olmak ve kontrol için olumlu bir yaklaşım demektir. Bu da :
* Tehlikeyi tanımlamak,
* Riski değerlendirmek,
* Kontrol imkanlarına sahip olmak,
* Eylemin etkinliğini değerlendirmektir.
5.1 ÇALIŞMA SAATLERİ VE ACİL HİZMETLER
* Her zaman acil durumda acil durum telefonu aranacaktır. Ç.O.S.B. İTFAİYE AMİRLİĞİ 758 34 34
Danışman yapılan çalışmanın türüne bağlı olarak direkt bir sorumluluk taşır. Projenin güvenli bir şekilde tasarlanmış olmasından sorumludur.
Tehlikeleri yazılı olarak nitelendirilip emin bir çalışma yöntemi belirler. İlgili araştırıcılarla sürekli iletişim içinde olmak bu sürecin ayrılmaz bir parçasıdır.
Alınan tüm güvenlik önlemlerinin ve yaratılan güvenli çalışma koşullarının, araştırmacı düşüncesizce davranıyor ise hiçbir anlamı kalmaz. Araştırmacılar her an dikkatli ve güvenli çalışmalıdırlar.
Güvenlik konusunda dikkat ve itina profesyonel bilim insanı için temel bir koşuldur. Tüm personel için laboratuar çalışmasının en önemli kısmını oluşturur.
UNUTMAYIN !
* Emniyet gözlükleri ve diğer koruma cihazları ( eldiven,önlük,maske v.s. ) laboratuar çalışmasında her an kullanılmalıdır.
* Her acil durumda acil telefonunu arayınız.
* Laboratuarda tek başına deneysel çalışma yapılamaz.
* Laboratuarda yemek,içmek kesinlikle yasaktır.
*Gece çalışılacak deneyler için alınacak özel araştırma izninde proje yürütücüsü ile laboratuar sorumlusunun imzası olmalıdır.
6. BİNANIN KULLANILMASI
Laboratuar cumartesi-pazar günleri kapalı olabilir. Normal çalışma saatleri dışında binaya ancak özel çalışma izni olanlar girebilirler. Bunlar kapıdaki giriş-çıkış çizelgesini imzalayacaklardır. Laboratuar ve Binada normal çalışma saatleri dışında çalışacak olanlar aşağıdaki kurallara uymalıdır :
* Binaya giren herkes giriş-çıkış çizelgesini imzalamalıdır.
* Laboratuarda deneysel çalışma ancak aynı laboratuarda başka bir araştırıcı varsa yapılabilir. Laboratuarda tek başına çalışmak son derece tehlikeli ve yasaktır.
* Yapılacak olan deneysel çalışmalar özellikle zararsız olmalı ve de çalışan kişi evvelce aynı işe alışkın olmalıdır. Cumartesi-pazar günleri yeni çalışma başlatılmamalıdır.
* Her bir araştırıcı laboratuardan ayrılırken aletleri kapatmalıdır. Gaz, elektrik, su vanaları ve pencereler açık unutulmamalı, gereksiz ışıklar söndürülmelidir.
7. GÖZLERİN KORUNMASI
Emniyet gözlükleri bütün laboratuarlarda ve işaretli bölgelerde takılmalıdır.
7.1 GÖZ KORUNMASININ GEREKLİ OLDUĞU BÖLGELER
Bütün araştırma laboratuvarları ve öğrenci laboratuarlarıdır.
UV-IR gibi spektrofotometrik aletlerle çalışılan bölgelerde, tehlikeli bir durum olmayacağından emin olduğunuz yerlerde gözlük takılmayabilir.
Sıçrama, patlama v.s. risk içeren deneylerde bütün yüzü koruyacak şekilde tasarlanmış yüz koruma levhaları ve başlıklar kullanılmalıdır. Alelade emniyet gözlüklerinin kullanımı, ancak küçük sıçramalara karşı bölgeden geçen kişilerin korunmasını amaçlar. Risk taşıyan deneyleri yapacak olanlar duruma uyan emniyet başlığı ve tertibatlarını öğrenerek ve edinerek deneylerine başlamalıdırlar.
7.2 KONTAKT LENSLER
Laboratuarda kontakt lens takılmaz. Bilindiği gibi lens kullanımı gözün kendi refleksini ortadan kaldırır.
Kontakt lens kullanan birine ilk yardım yapmaya çalışırken lensleri çıkarmaya çalışmayın. Bu ancak bir doktor tarafından yapılabilir. Gözler steril tuz çözeltisi ile ya da musluk suyu ile sulanır. Fakat bu işlemi lavabo üzerinde yapmayınız. Bu durumda lensler kaybolur.
8. KİMYASAL ÇALIŞMALARDA EMNİYET KURALLARI
Kimya laboratuarlarında daima bir tehlike kaynağı bulunabilir. Emniyet kuralları tehlikeyi azaltmaya çalışır. Fakat bu kuralların izlenmesi emniyeti garanti etmez. Özellikle araştırma laboratuarlarında rutin prosedürler takip edilmez. Yapılan iş yeni bir maddenin keşfi ya da incelenmesi olduğu için bir kurallar dizisi önceden verilemez. Ancak temel kurallara kesinlikle uyulmalıdır. Tüm laboratuar çalışanları unutmamalıdır ki yapılacak bir hata kendilerine kadar diğer insanlara da zarar verecektir.
LABORATUARDA HER ŞEYİ EN BAŞTA DÜŞÜNÜN!
Herhangi bir deneye başlamadan neyin yanlış gidebileceğine karar vermeye çalışın. Çalışmanın gidişatını düşünün. Olabilecek acil bir durumda gerekecek panzehir ve emniyet malzemelerinin varlığından emin olun. Setin, potansiyel zararlı olabilecek maddelerden temizlenmiş olduğuna emin olun.
Bir kaza olursa setin üstündeki hangi maddenin yanıcı ya da herhangi bir tehlike oluşturabileceğini, hangisinin tehlike arz etmeyeceğini düşünmeye başlamak çok geç olacaktır. En yakın yangın söndürücünün, ilk yardım kutusunun, göz yıkama şişesinin ve emniyet duşunun yerlerini öğrenin.
BİR SÜRÜ KAZA DÜŞÜNMEMEKTEN KAYNAKLANIR!
TİPİK BİR ÖRNEK :
İçi çözücü dolu, ağzı tıpayla kapalı ısıtıcı üzerinde ya da daha kötüsü çıplak ateşte ısıtılıyor ya da destinasyon şilifli malzeme ile yapılıyorken ne atmosfere ne de vakuma çıkış yok! Problem hiç düşünülmemiş. Çalışan kişi potansiyel bombaya yüzünü iyice yaklaştırmış ve termometreyi daha iyi okuyabilmek için emniyet gözlüklerini de çıkarmış !
9. DENEY SETİNDE TEMİZLİK VE DÜZEN
Kirli ve düzensiz bir deney seti, kirli ve tehlikeli bir çalışmaya zemin hazırlar. Kullanmadığınız malzemeleri set üzerinde bırakmayın. Bunları bir dolaba ya da kirliler için ayrılmış olan bir kaba koyun. Kirlileri lavabo içinde ya da çevresinde bırakmayın. Malzeme kaplarını kolaylıkla devrilecekleri şekilde setin kenarlarında bırakmayın. Kullandıktan hemen sonra tıpaları kapatın ve şişeyi kendi yerine kaldırın.
Tehlikeli maddeler içeren kapları yüksek raflara koymayın.
Şişelerin etiketlerine mümkün olduğu kadar açık ve ayrıntılı bilgi yazın.
Şüpheli şişeleri ellemeyin. İçindeki madde, zamanla, ışıkla ya da ısıyla ayrışabilir. Eldiven kullanın ve şişeyi şeffaf bir koruyucu levhanın ardında açın. Etiket görünmüyorsa, içindeki maddenin ne olduğunu tahmin etmeye çalışmayın, açmayın ve kullanmayın.
Atık solvent şişelerini direkt gün ışığından uzak tutun ve parlayıcı maddeleri minimum miktarlarda stoklayın.
Solventler sıcak su akan lavabolarda kullanılmamalıdır.
Kayıp düşmemek için yere dökülen maddeleri hemen temizleyin.
Ara sıra bütün rafları ve dolapları iyice temizlerseniz hem aradığınız şişe ve malzemeleri daha kolay bulursunuz, hem potansiyel tehlikeleri azaltırsınız hem de çalışma alanını genişletirsiniz.
10. DERİNİN KİMYASALLARLA TEMASI
Kimyasallarla çalışırken ya da tartarken parmaklarınızı kullanmayın. Bazı kimyasallar cilde temas ettiklerinde ciddi yanıklar oluşturur. Etkileri hemen görülür ve bu emniyet açısından uyarıdır. Diğer bazı kimyasallar da tehlikelidir ancak tehlike sinyali vermezler. Deneyimler gösteriyor ki zararsız olduğuna inanılan ve rast gele kullanılan bazı maddeler sonraki çalışmalarda son derece tehlikeli bulunabiliyor. Örneğin benzenin artık kanserojen olduğu biliniyor. Oysa çok yakın zamana kadar, birçok kimyacı benzeni derilerindeki lekeleri çıkarmak için kullanıyorlardı.
Hiçbir toksik kitabı uyarmada yeterince detaylı olamaz. Herkes zehirlere farklı tepkiler verir. Farklı kimyasallara farklı hassasiyet gösterir, allerjik olabilir. Tahriş edici madde tozları nemli deriye yapışabilir. Temas süresi önemlidir. Madde partikülleri kuru ciltlerdeki çatlakların içine girip yerleşebilir.
Kişisel temizlik zorunludur ve en iyi suyla ve sabunla olur. Organik çözücüler ciltteki lekeleri çıkarmak için kullanılmamalıdır. Bunların çoğu zehirlidir ve cildi kurutarak enfeksiyonlara uğrama riskini arttırır.
11. BAZI GENEL EMNİYETLİ ÇALIŞMA KURALLARI
* Toksik gazları, buharları ya da tozları kullanmayı gerektiren çalışmalar setin üstünde değil çeker ocak üstünde yapılmalıdır.
* Tehlikeli kimyasalları -çeker ocaklar bu amaçla tahsis edilmediği sürece- çeker ocak içinde saklamayın.
* Daima uygun boyutta ısıtıcı, manto, klemp, destek, tutacak v.s. kullanarak cam sistemleri emniyetli bir şekilde kurunuz.
* Küçük veya çatlak cam eşyaları kullanmayın. Özellikle de küçük veya çatlak erlenleri vakum altında kullanmayın.
* Cam şilifler sıkıştığında aşırı kuvvet kullanmayın. Eldiven giyin ve elinizi korumak için bez kullanın.
* Destilasyonda cam boruya hortumları bağlarken kolay kayması için su kullanın. Ya da tel veya klipsle tutturun.
* Reaksiyonları mümkünse uygun bir emniyet ekranının ardında yapın. Mümkün değilse de en azından deneyi başkalarına doğru yapmayın. Büyük desikatörleri daima emniyet ekranı ardında ya da özel kutularında boşaltınız.
* Bekler kullanılmayacaksa gaz vanaları kapatılmalıdır. Eğer küçük bir alev kalmalıysa hava vanasını kapatın.O zaman sarı renkli alev görülür.
Mavi alev gün ışığında görülemez.
* Ayırma hunisinde uçucu çözücüleri çalkalarken ara sıra ters çevirin ve vanasını açın.
* Beki yakmadan önce çevrede parlayıcı çözücü olup olmadığını kontrol edin.
* Yanmakta olan bunzen beklerini rafların altına itmeyin.
* Hiçbir zaman kimyasalları ağızla çekmeyin.
* Laboratuarda sigara içmeyiniz. Laboratuara yiyecek, içecek sokmayınız.
12. ÖZEL VE EXTRA TEHLİKELİ MALZEMELER
Tehlikeli maddelerin :
1.Özel tehlikeli olanlar: Yani özel bir araştırma sahasında kullanılan ve o konudaki uzmanın bilgisini gerektirenlere " özel tehlikeli maddeler " diyebiliriz.
2.Extra tehlikeliler ise : Fosgen, hidrazin, silan, asetilenik bileşikler gibi tehlikeli olduğu herkesçe bilinenlerdir.
Herhangi bir çalışma prosedürü belirlenirken öncelikle kullanılacak malzemeler ve yöntemler dikkatle incelenmeli, çalışılacak malzeme hangi gruptan olursa olsun, öncelikle danışmana ve emniyet kitaplarına başvurarak özellikleri öğrenilmelidir. Deney esnasında deney setine ve deney bölgesine çalışılan maddenin ne olduğu ve tehlikelerini içeren açık bir uyarı etiketi konmalıdır. Bir çalışma yapılmadan önce, her şeyden önce bu çalışma yüzünden çalışmacının kendisinin ve çevresindekilerin maruz kalabileceği tehlikeler belirlenmelidir. Özellikle çevremizdekiler için tehlike içerenler yapılmamalıdır.
Tehlikeli maddelerle çalışmak gerektiğinde aşağıdaki gibi bir belge hazırlanmalı ve herkesin görebileceği bir yere asılmalıdır.
1- Tehlikeli madde veya deneyin adı : ...............................
2- Kullanılan tehlikeli maddenin miktarı : ..........................
3- Tehlikenin türü : ................................................
4- Araştırmada çalışanların isimleri : imza : Tarih :
................................... ...... .......
................................... ...... .......
Aşağıdaki şekilde bir izin belgesi hazırlanacaktır :
a- Çalışma yeri : ...................................................
b- Depolama yeri : ..................................................
c- Çalışmanın sürdüğü tarih ve zamanlar : ...........................
Prosedürler ve önlemler :
d- Takip edilecek deneysel prosedür. Kısa açıklama :
..................................................................
..................................................................
e- Çeker ocaklar. çalışılması gereken derece :
..................................................................
f- Gerekli koruyucu giysi :
..................................................................
..................................................................
g- Özel bir izleme gerekir mi ? Detayları veriniz. ( Reaksiyonun yürümesi sırasında ortaya çıkabilecek kimyasal ve radyoaktif zararlıların izlenmesi gerekir mi ? )
..................................................................
..................................................................
5- Atıkların yok edilmesi prosedürü :
..................................................................
..................................................................
6- Olabilecek bir kaza halinde özel ilk yardım prosedürü :
..................................................................
..................................................................
7- Kaza anında yapılacaklar :
a- Döküntü ve kalıntıların yok edilmesi :
...............................................................
...............................................................
b- Yangın :
...............................................................
...............................................................
( Kullanılacak yangın söndürücünün türünü mutlaka yazın. )
c- Deneyi durdurma prosedürü :
...............................................................
...............................................................
8- Elektrik veya su kesildiğinde yapılacaklar :
a- Elektrik kesilirse : ..........................................
b- Su kesilirse : ................................................
c- Diğer bazı durumlarda, örneğin voltaj düşerse : ...............
...............................................................
13. KAZA RAPORLARI
İşletme, legal olarak binadaki bütün kazaları ilgili hükümet görevlilerine rapor etmekle yükümlüdür. Bu sebepten, bütün kazaların, bir yaralanmaya sebep olsun olmasın, ne kadar küçük olursa olsun, işletme yetkililerine bildirilmesi gereklidir.
14. KANSEROJEN, MUTAJEN VE TERATOJEN MADDELER
Bu maddeler, mutlaka ya çeker ocaklarda ya da kapalı kaplarda tutulmalıdır. Bu maddeleri içeren kapların üzerine " KANSER YAPICI " yazısı yapıştırılmalıdır. Kullanıldıktan sonra da bu kaplar iyice yıkanmalıdır. Böyle maddeleri kullananlar, derinin maddeyi absorplamasını önlemek için eldiven giymelidir. Bu maddeler izinsiz kullanılmamalıdır.
AŞAĞIDAKİ MADDELER KANSEROJENDİR !
1- Polisiklik aromatik hidrokarbonlar :
- benzpiren, - benzantrasen, - dibenzantrsen, - benzakridin.
2- Aromatik aminler ve türevleri :
Kimyasal çalışmalarda kanser yapıcı olarak karşılaşılan ana gruptur.
1.grup kanserojenler ( imali, bulundurulması ve kullanılması yasaktır. )
-naftilamin, benzidin, -aminobifenil,-nitrobifenil ve bunların tuzları.
2.grup kanserojenler : ( Fabrikalarda personelin bunlarla çalışması kontrollüdür. )
-naftilamin, o-toluidin, o-dianisidin, diklorobenzidin ve bunların tuzları.
3- N-nitrozo bileşikleri : R-N-(NO)R' formundaki bütün bileşikler kanserojendir.
4- Betapropilakton, nitrojen bileşikleri, etilenamin ve etilenamin içeren bileşikler.
15. KİMYASALLARIN DEPOLANMASI
Kimyasalların emniyet içinde depolanması emniyet kurallarının en önemlisidir. Bazı kimyasallar soğukta, bazıları kuru, bazıları nemli ortamda, bazıları da ışık almayacak şekilde depolama gerektirir. Bu maddeler, satan kurum tarafından uygun koşullarda satılırlar. Kullanım esnasında da bu koşulların bilinmesi uygulanması gerekir.
Kuru iken patlayıcı özellikleri olanlar nemli ya da ıslak halde saklanmalıdır. Bu maddeler :
- Dinitrofenoller
- dinitrofenilhidrazin
- floro nitro fenilazid
- Hexzanitrodifenilamin
- Pikrik asit
- trinitrobenzensülfonikasit
Bu ürünler için aşağıdaki kurallara uyulmalıdır :
* Eğer madde tamamen susuz kaldıysa kabın kapağı açılmıyorsa, kabı az miktarda deterjan içeren suya daldırın. En az 24 saat öyle kalsın.
* Kap hala suyun altındayken kapağını hafifçe gevşetin ve kapağı biraz ıslatın.
* Kapak bir kere gevşedikten sonra sudan çıkarın ve gerektiği kadar su ekleyin.
16. KİMYASALLARIN ETİKETLENDİRİLMESİ
PATLAMA TEHLİKESİ
Laboratuarda özel kurallarla kullanılması gereken maddeler vardır. Birkaç patlayıcı madde genel analitik çalışmalarda birlikte kullanılır. Örneğin: Pikrik asit ve nitroselüloz. Böyle maddelerin emniyet açısından taşınma ve depolanmaları sürecinde suyla ya da diğer uygun çözücülerle nemli tutulmaları sağlanmalıdır. Su ya da çözücü, buharlaşmadan dolayı azalacağı için zaman zaman eklenmelidir. Patlayıcı maddeler diğer parlayıcı maddelerden uzakta depolanmalıdır.
Patlayıcı maddelerin kullanımı extra dikkat gerektirir. Reaksiyonları bu maddelerin mümkün olan minimum miktarlarını kullanarak gerçekleştirmeye çalışın. Ayrıca bir koruyucu ekran ardında çalışmanız tavsiye edilir.
Bazı deneyler bu maddeleri zararsız miktarlarda içeren seyreltik çözeltilerle gerçekleştirilebilir fakat atıkların yok edilmesi dikkatli düşünülmelidir. ( borulara zarar vermemeleri açısından. )
ALEVLENME TEHLİKESİ
Şiddetle alevlenebilir, Oksitleyici,
Alev alıcı sıvıları üç kategoride incelenir :
1- Aşırı derecede alev alıcı : Parlama noktası 0 derecenin altında ve kaynama noktası 35 derece ya da daha aşağı olanlar.
2- Yüksek derecede alev alıcı : Parlama noktası 0-21 derece arasında olanlar.
3- Alev alıcı : Parlama noktası 21-55 derece arasında olanlar.
Parlayıcı katılar, havayla temas ettiklerinde, başka hiçbir enerji transferi olmaksızın alevlenirler. Bunlar herhangi bir parlayıcı ile çok kısa bir temastan sonra tutuşurlar veya su ya da nemli havayla temaslarında şiddetle parlayıcı gazlar verirler. Oksitleyici maddeler ise yanıcı maddelerle temas ettiklerinde yangına sebep olabilir.
Yangını önlemede ilk faktör, alev alabilen maddeleri çalışma sahalarında minimum miktarlarda stoklamaktır.
Yüksek derecede alev alıcı maddeler, üzerinde açık bir şekilde
" YÜKSEK DERECEDE ALEV ALICI. PARLAMA NOKTASI 32 DERECENİN ALTINDADIR. "
yazan çelik dolaplarda saklanmalıdır. Bu çelik dolapların rafları özel bir şekilde dizayn edilmelidir.
Parlama noktası belli bir derecenin altında olan sıvılar alev alıcı hava-buhar karışımları oluşturur ve en ufak bir alev kaynağı ciddi patlamalara ve sonunda da yangına sebep olur. Ortalıkta alev alıcı maddeler varken çıplak alev çok çabuk yayılır. Bu durumda diğer ateş kaynaklarını göz ardı etmemelidir. Fırınlar, buzdolapları,karıştırıcılar, fanlar ve ısıtıcılar alevlenmeyen malzemeden olmalıdır. Uçucu sıvıların ısıtılmasında buhar banyoları kullanılmalıdır. Laboratuarda alev alıcı çözücülerin çok miktarda kullanılması pek nadirdir. Ancak böyle bir durumda, kıvılcım geçirmeyen aletleri, alev geçirmeyen ayakkabılar giymeli ve statik elektriğe karşı önlemler almalıdır. Pamuklu giysiler giyilmelidir. Sentetik malzeme statik elektrik biriktirebilir.
Yangın söndürme cihazları kolayca ulaşılabilir olmalı ve yerleri herkesçe bilinmelidir. Bütün çalışanlar bu cihazların kullanılmasını öğrenmeli ayrıca yangının yayılmasının engellenmesi ve mümkünse küçük yangınların söndürülmesi konusunda eğitimli olmalıdır. Yangın çıkışları, yangın kontrolden çıkarsa binanın boşaltılması için açıkça gösterilmelidir.
Alev alıcı sıvı atıklarını yok ederken de aynı derecede dikkat etmeliyiz. Bütün kıvılcım kaynaklarını kapattıktan sonra küçük atıkları alev almayan bir sıvı ve suyla emülsiyon haline getirmelidir. Sonra akan suda iyice seyreltilir. Eğer çözücü atıkları firması tarafından toplanıyorsa
Bunları içeren kaplar çalışma alanından uzaktaki bir depoda saklanmalıdır.
Benzer önlemler, kuruyken tehlikeli patlayıcı maddeler oluşturabilen oksitleyici maddelerin kullanımında da tavsiye edilir. Maddenin döküldüğü yerler tamamen yıkanmalı ve onu toplamak için bir bez parçası kullanıldıysa onu da tamamen yıkayın ya da kontrollü koşullarda yakın. Birçok yangın, organik peroksitlerle kirlenen bez parçalarının, kağıt ve benzer atıkların atıldığı atık kutularına atılmasından çıkmıştır.
ZEHİRLEYİCİLER
Zehirli çok zararlı
Bunlar çok zehirli, zehirli ya da yutulunca, solununca ta da deriye temas sonucu zararlı olabilen maddelerdir. Bu malzemelerin zehirli etkileri genellikle hayvanlarda yapılan deneyler sonucu olarak verilir. Yani gerçekte insan üzerine etkileri kesin olmayan bir bilgidir. insanların sağlık durumları, allerjik durumları her birinde aynı olamayacağından bazı bünyelere etki etmeyen zararlılar, bazı bünyelerde şiddetli zehirlenmelere yol açabilirler.
Eğer daha az zehirli bir maddenin kullanılması mümkün değilse uygun önlemler alınmalıdır. Bunlar kişisel hijyene dikkat etmek, uygun koruyucu giysi giymek, solunum ekipmanları, çeker ocaklar ve kapalı aletler kullanmaktır. Birçok kullanıcı toksik maddelerin yutulmasının tehlikesinin farkında fakat bu maddelerin deri tarafından absorblanmasının, bu maddelerin solunmasının ve özellikle bu maddelerle uzun süreli temasın ne kadar tehlikeli olduğunun farkında değildir.
Toksik maddeler kullanılırken mutlaka eldiven giyilmelidir. Ancak korumasız cilde toksik madde dökülürse de su ve sabunla hemen temizlenmelidir.
Atmosferdeki zararlı buharlar otomatik kontrol sistemiyle izlenmeli, kokusunu duyuncaya kadar beklenmemelidir. Maddenin zehirleme eşik konsantrasyonu çok düşük olabilir. Bu eşik değeri birçok malzeme için bilinmemektedir. Deneysel prosedürlerde temel, hiçbir malzemenin atmosferi zehirlemesine meydan vermemek olmalıdır.
KOROZİF VE TAHRİŞ EDİCİ MADDELER
Korozif Tahriş edici
Korozif maddelerin ciltle temasının sonuçları genellikle açıktır. Özellikle de bu maddelerin gözler üzerindeki etkileri çok tehlikelidir. Genellikle kazalar kullanıcı tarafından ihmal edilen, koruyucu gözlük takmak, yüz kalkanı, koruyucu giysi ve eldiven giymek gibi basit önlemler alınmadığından çıkar.
Tahriş edicilerin etkileri ise açık değildir. Genellikle birçok çözücülerle temasın etkileri görülebilir. Fakat tekrarlayan ve uzun süreli temaslarda görünmez bir etki olarak cildi zayıflatabilir yani deriyi inceltir. Böyle koşullar altında da cilt kimyasallara karşı daha az dirençli olur ve hassaslaşır, dermatit olabilir. Uygun eldiven giymeniz ve işiniz bitince de ellerinizi lanolin bazlı kremlerle kremlemeniz tavsiye edilir.
RADYOAKTİF MADDELER
Bu maddeler radyoaktivitenin cinsi ve miktarı açısından birkaç sınıfta incelenir. Yüksek ve orta aktivitedeki maddeler ve düşük radyoaktivitedeki malzemelerden büyük miktarlar bu bölümün kapsamı dışındadır. Laboratuarda düşük aktiviteli ve az miktarda madde kullanılabilir ve genel önlemler zehirli maddelerde olduğu gibidir. Az miktarda uranyum ve talyum bileşikleri dışı metal olan kaplarda depolanmalıdır. Kullanım esnasında mutlaka eldiven giyilmelidir. Özel bilgiler literatürden elde edilmelidir.
ZARARLI MADDELERİN KULLANIMLARI
* Kabı açmadan önce etiketini okuyun.
* Size gereken madde olup olmadığını kontrol edin.
* Kimyasallar arasındaki şiddetli reaksiyonlar düşünün. Uygun koruyucu giysi ve ekipman kullanın.
* Kabı, iyi havalandırılmış bir alanda ve dikkatlice açın.
* Maddeyi çıkarırken ve kullanırken, solumayla, cilt, göz ve giysi temasıyla alınacak riski indirgeyen bir metod seçin.
* Kirli araç-gereçleri asla kullanmayın.
* Kullandıktan sonra kabın kapağını dikkatle kapatın.
* Maddeyi kullanırken kesinlikle bir şey yiyip içmeyin ve sigara içmeyin.
* Ellerinizi yıkayın, sahayı temizleyin ve kimyasalların etkisinde kalmış olan giysinizi değiştirin.
* Atıklara ve döküntülere karşı önlemler alın ve tehlikelere karşı uygun metodlar kullanın.
* Siz ya da çevrenizdeki biri kimyasallardan etkilendiyse tıbbi yardım isteyin ve gelene kadar da uygun ilk yardımı yapın.
ZARARLI KİMYASALLARIN DEPOLANMASI
* Tehlikeli kimyasalları, rutubetsiz, iyi havalandırılmış ortamlarda, yüksek sıcaklıklardan ve ateş kaynaklarından uzakta depolayın.
* Kimyasalların izinsiz kullanılmasını engelleyin.
* Kimyasalların zararlarını indirgemek için toparlayıp stoklayın.
* Zaman zaman stokları kontrol edin ve bozulan maddeleri imha edin.
* Alev alabilen maddelerin stoklandığı yerlerde sigara içmeyin.
* Üzerlerinde kalabilecek maddelerden dolayı kimyasal kaplarını taşırken ve tutarken dikkatli olun.
AHMET SERTKAN
ÇOSB. İTF. AMİRİ
NBC UZMANI
KAYNAKÇA:
Tekstil Terbiyesi Eğitim Programı-1, TEKSLAB 2003, Tekstil Terbiye İşletmeleri Boyama ve Kimya Laboratuvarları El Kitabı, Konu:1 Terbiye Laboratuvarlarında Genel Düzen ve İş Güvenliği (M.Cüneyt Gezen), 2003, KMO İstanbul Şb. Yayınları, ISBN 975-395-592-8
http://www.kimyaturk.net/index.php
1.GENEL KURALLAR
1.1 ACELE ETMEYİN
* Gereksiz yere acele etmeyin.
1.2 TIRMANMAYIN
* Hiçbir zaman iskelelerin, tezgahların v.s üzerine çıkmayın; gerektiğinde merdiven kullanın. Gerektiğinden fazla uzanmayın.
1.3 KİŞİSEL BAKIM/GİYİM
* Laboratuvardan çıkınca ellerinizi mutlaka yıkayınız.
* Ellerinizi sık sık özellikle yemeklerden önce yıkayınız.
* Ellerde açık yara,kesik,çatlak v.s varsa çalışmaya başlamadan önce mutlaka bandajla kapatınız ve yapacağınız ise uygun eldiven giyiniz.
* Laboratuarda çalışırken mutlaka önlük ve laboratuar ayakkabısı giyiniz.
* Zararlı, zehirleyici, tahriş edici kimyasallarla çalışırken kişisel koruyucular maske, gözlük, eldiven v.b.) kullanılmalıdır.
* Laboratuarda çalışırken uzun saçlar toplanmalıdır.
* Laboratuarda yüzük,künye,kolye,bilezik gibi eşyalar ile çalışmak tehlikeli olabilir. çalışmaya başlamadan önce çıkarınız.
* Önlük ve pantolon ceplerinde kesici ve batıcı aletler taşımayınız.
1.4 SİGARA İÇMEK
* Laboratuarlarda sigara içmek kesinlikle yasaktır.
KAPALI ALANLARDA SİGARA İÇMEK KESİNLİKLE YASAKTIR.
5727 SAYILI KANUNLA BU YASAKLANMIŞTIR.
* Laboratuardan sonra, ellerinizin kimyasal maddeler ile kirlenmiş olması ihtimalini düşünerek, ellerinizi yıkamadan (Unutmayın,sigara karbon tetraklorür ya da kloroform gibi klorlu maddelerin zehirlilik düzeyini arttırır) sigara içmeyin.
1.5 YİYECEK VE İÇECEKLER
* Kimyasal maddelerle ilgili işlemlerin yapıldığı alanlarda herhangi bir şey yemek veya içmek çok tehlikelidir.
* Laboratuar tezgahlarının üzerine herhangi bir yiyecek ya da içecek maddesi koymayın.
* Yemekhane ve sigara salonlarına numuneler de dahil olmak üzere hiçbir kimyasal madde sokmayın.
* Kimyasal maddeleri ve numuneleri kişisel çalışma masalarına koymayın.
1.6 ENGELLER
* Yangın söndürme teçhizatlarının,yangın çıkış kapılarının önünü kapatmayın.
* Elektrik düğmelerinin veya izolatörlerinin önünü kapatmayın.
* Yürüyüş alanlarının boş ve temiz olmasını sağlayın.
* Tüm dosya ve tezgah altı dolaplarının kapalı tutulmasını sağlayın.
* Elektrik motorlarının havalandırıldığından emin olun.(Buzdolabı gibi elektrik motoru olan aletlerin uygun şekilde havalandırılmaları gerekir.)
1.7 ŞAKALAŞMALAR
* Bedensel ve el şakaları yapmayın.
1.8 LABORATUAR TEMİZLİĞİ
* Laboratuar1n sürekli güvenli, temiz ve düzenli tutulmasını sağlayın.
* Deney veya mesai sonunda dağınıklıkları toparlamak, atıkları atmak ve temizlik yapmak için vakit ayırın.
* Tertipli, temiz ve düzenli bir işyerinde çalışanların moral düzeyi,yükselir verim artar; kaza riskleri ve yangın zararları azalır.
1.9 YANICI GAZLAR
* Gaz borularının sağlam olmalarını ve fazla ısınmasına yol açmayacak şekilde yerleştirilmelerini sağlayın.
* Kullanılmayan gaz vanalarının tamamen kapatılmasını sağlayın.
* Yanıcı gazlar kullanılıyorken bölgenizi asla terk etmeyin.
1.10 YANICI ÇÖZÜCÜLER ( SOLVENTLER )
* Tüm yanıcı çözücüler gerektiği şekilde etiketlenmiş ve kapalı kaplarda saklanmalıdır.
* Bu çözücüler kullanılmadıkları zaman dolaplarında muhafaza edilmelidir.
* Yanıcı çözücüler buzdolabında saklanmalıdır.
* Miktar1 50 litreyi aşan çözücüler döküntülerin birikeceği tepsiler bulunan metal dolaplarda ve özel olarak hazırlanmış ya da bu amaca uygun olarak yeniden düzenlenmiş odalarda saklanmalıdır.
Miktarı 50 litreyi aşan çözücülerin herhangi bir laboratuarda saklanması yasaktır.
* Yanıcı çözücüler ateşleme kaynaklarından uzak tutulmalıdır.
1.11 ELEKTRİK
* Islak ellerle veya ıslak zemin üzerindeyken elektrikli aletlere dokunmayın.
* Elektrikli bir aletin üzerine su döküldüğünde elektrik hattı ile bağlantısını kesin ve gerekli temizliğin yapılmasını sağlayın. Tekrar kullanmadan önce kontrolünü yaptırın.
* Fırın gibi yüksek voltajlı aletleri çoklu prizlerle kullanmayın.
* Kablo tesisatı sık sık kontrol edilerek karışması ya da düğümlenmesi engellenmelidir.
* Gün sonunda, üzerinde "iş saatleri dışında işletilmektedir." ibaresi bulunmayan tüm elektrikli aletler kapatılmalıdır.
* Ön ısıtma süresi olmayan aletler kullanıldıktan hemen sonra kapatılmalıdır.
* Ana şebeke ile ilgili veya tehlikeli voltajların söz konusu olduğu elektrik tesisat işleri yetkili bir elektrik teknisyeni tarafından yapılmalıdır.
* Elektrik şalter kutularını kesinlikle açmayınız ve müdahalede bulunmayınız. Elektrikçiye haber veriniz.
2.SAĞLIĞA ZARARLI KİMYASAL MADDELERİN GÜVENLİ KULLANIMI VE KONTROLÜ
2.1 GENEL BİLGİLER
2.1.1 Sizin ya da çalışma arkadaşlarınızın sağlığına zarar verecek ya da vermesi muhtemel maddeleri güvenli bir şekilde kullanmakla yükümlüsünüz.
Özellikle tehlikeli bir çalışma sırasında çevrenizde çalışanları muhtemel risklere karşı uyarmalısınız.
2.1.2 Hammaddeler, katı ve sıvı maddeler, çözücüler ve gazlar da dahil olmak üzere, tehlike ve önlemlerini bilmediğiniz bir kimyasal1 kullanmak zorunda kalırsanız amirinize danışmadan kullanmayın.
***DIKKAT! Tehlikeli olmayan bir madde, diğer bir kimyasal ile karşılaşınca tehlikeli olabilir.
2.1.3 Tehlikeli madde ve bu maddeleri içeren yöntemlerle, yeterince eğitim almadan ve emin olmadan çalışmayınız. Size verilen kişisel koruyucular yetersiz ise amirinize bildiriniz.
2.2 YENİ KİMYASAL MADDELERİN KULLANILMASI
2.2.1 ANA KURALLAR
Kullanmaya başlayacağınız herhangi yeni bir maddenin yanında bir güvenlik bilgi formu
( MSDS ) bulunmalı ya da söz konusu form daha önceden getirilmelidir. Gönderilen yeni maddelere ait güvenlik bilgileri yoksa ya da söz konusu bilgilerin hemen(örneğin fax ya da telex ile) elde edilmesi mümkün değilse, söz konusu maddeler, ambalajları açılmaksızın hemen satıcısına geri gönderilmelidir.
Maddenin kullanımı sonunda çalışanların karsılaşabilecekleri tehlikeler, güvenlik ile ilgili veriler ve değerlendirmeler, kullanıcı tarafından bir laboratuar defterine ya da başka tür kalıcı bir kayıt sistemine işlenmelidir.
Maddelerin saklandığı tüm kaplar kapsamlı ve doğru olarak etiketlenmelidir.
KİMYASALLAR
Yeni bir kimyasal madde kullanılacağı zaman muhtemel tehlikeleri araştırmalı ve çalışmalara başlamadan önce riskleri kontrol altına almaya yönelik yöntemler belirlenmelidir. Söz konusu kullanım kapsamında mevcut riskler şu şekilde değerlendirilmelidir.
Kullanılacak maddeye ait " RİSK " ve " GÜVENLİK " ibarelerini belirleyin.
Bunları laboratuar malzemesi satıcılarından alınan kimyasal madde etiketlerinden, kimyasalın güvenlik bilgi formundan veya uygun kitaplardan öğrenebilirsiniz.
* Temas sekli ne olursa olsun RİSK düzeyi AŞIRI TOKSİK olan bir madde söz konusu tehlikeler dikkatle değerlendirilmeden ve güvenlik bölümüne danışılmadan kullanılmamalıdır.
* Kişisel teması engelleyecek kontrol uygulamaları yetkili bir kişi tarafından dikkatle tasarlanmalı, yazılı olarak hazırlanmalı ve uygulanmalıdır.
* Söz konusu madde yerine daha az tehlikeli bir madde kullanma, hatta uygulamanın tamamen iptal edilmesi üzerinde durulmalıdır.
* Genel kontrol uygulamaları, ağızdan alındıklarında toksik olanlar dışında bu maddeler için geçerli değildir.
* Başka bir yöntem bulunduğu taktirde çok tehlikeli kimyasal maddeleri kullanmayın.
* Hidroflorik ve kromik asit kullanımı yasaktır.
2.3 KONTROL PROSEDÜRLERİ
* Söz konusu kontrol prosedürlerindeki amaç sağlığa zararlı olması muhtemel maddelerin güvenle kullanılmasını sağlamaktır.
* Alışılmış herhangi bir yöntemin bulunmadığı durumlar için hazırlanmıştır.
* Düzenli olarak yapılan ne söz konusu maddelerin kullanımını içeren faaliyetlerin ayrı bir risk değerlendirmesi ve gerektiği şekilde tasarlanmış kontrol prosedürleri olmalıdır.
* Aşağıda belirtilen prosedürler arasından yapılacak uygun bir seçim genellikle yeterli olacaktır.
2.3.1 GENEL KONTROL PROSEDÜRLERİ
* Tehlikeli maddeler ile asla tek başına çalışmayın.Yanınızda kaza anında size yardımcı olacak biri bulunmalıdır.
* Tehlikeli bir kimyasal madde kullanacağınız zaman önceden çevrenizdekileri uyarın.
PİPET KULLANIMI
* Herhangi bir sıvıyı ölçmek ya da aktarmak amacıyla pipet kullanacağınız zaman pipettor kullanınız. Sıvının tamamen zararsız olduğunu düşündüğünüz durumlarda bile hiçbir zaman ağzınızla çekmeyiniz.
KİMYASAL MADDELERİN TAŞINMASI
* Kimyasal madde şişelerini uygun taşıyıcılarla taşıyınız.
* Kimyasal madde içeren şişeler hiçbir şekilde boyun kısımlarından tutularak taşınmamalıdır.
* Kimyasal maddeleri kantine, sigara içilen bölümlere götürmeyiniz ve çalışma masalarının üzerine asla koymayınız.
KİMYASAL MADDELERİN YENİ KAPLARA AKTARILMASI
* Herhangi bir kimyasal maddenin kendi kabından başka bir yere aktarılması durumunda yeni kabın üzerine kimyasal maddenin adını açık ve net bir şekilde belirten bir etiket yapıştırınız.
* Etiket üzerine YANICI, KOROZİF, TAHRİŞ EDİCİ v.b. gibi tehlike düzeyini belirten bir ibareyi mutlaka koyunuz.
* Tehlikeli maddelerle hazırlanan çözeltiler için de aynı işlemi yapınız.
ÇEKER OCAKLAR
* Çeker ocaktaki hava sirkülasyon hızı 0.5m/sn olacak şekilde ayarlanmalıdır
* Korozif maddelerle çalışırken çeker ocak kapağı çalışanın yüzünü koruyacak şekilde kapalı tutulmalıdır.
2.3.2 KOROZIF MADDELERE AİT PROSEDÜRLER
RİSK: YANIKLAR VE CİDDİ YANIKLAR
* Prosedürlerde aşağıda yazılı maddeler kullanılmıştır. Ancak söz konusu prosedürler tüm korozif maddeler için geçerlidir.
ASİTLER: Bunların kuvvetli mineral asitleri ya konsantre halde ya da sulandırılmışlarsa güvenlik koşullarını öğrenmek için bilgi alınya da korozif olduklarını varsayın.Diğer asitlerden bazıları da koroziftir.
ÖRNEĞİN:
Sülfürik asit
Hidroklorik asit Aynı zamanda buhar tehlikesi
Nitrik asit de söz konusudur
Asetik asit
Ortofosforik asit
ALKALİLER:
Sodyum hidroksit,potasyum hidroksit çözeltileri,amonyak ve diğer kuvvetli alkaliler korozif olabilir.Bulaşık makinesi deterjanları (meta silikatlı) ve amonyak buharları da korosiftir.
DİĞER SIVILAR:
%10'luk ve üstü hidrojen peroksit çözeltileri,krezoller, siklohekzilamin,fenol ve %1'den daha kuvvetli sodyum hipoklorit çözeltileri koroziftir.
KOROZIF KATI MADDELER:
Potasyum hidrojen sülfat ve demir(3)klorür katı halde veya yoğun çözelti halinde koroziftir.
NOT:
Korozif maddeler suda eritildiğinde ya da sulandırıldığında genellikle ısı verirler. Dolayısıyla sıcak korozif sıvının sıçrama tehlikesi vardır.
Bu kuvvetli asitler özellikle de sülfirik asit için söz konusudur.
HER ZAMAN ASİDİ SUYA EKLEYİN. HİÇBİR ZAMAN TERSİNİ YAPMAYIN.
UYGULAMALAR:
* Korozif maddeleri baş hizasından yukarda tutmayın.
* Uygun koruyucu giysiler giyin. Güvenlik gözlükleri takın.
* Fazla miktarda madde ile ya da korumasız sistemlerde çalıştığınızda kuvvetli asitleri kaynatırken yüzünüzün tamamını kaplayan koruyucular takın ve özel koruyucu bir önlük giyin. Kapağını asgari yükseklikte tutacağınız çeker ocakta çalışın.
* Kullandığınız kimyasal maddelere dayanıklı olan koruyucu eldivenler takın.
Bazı eldivenler (dakikalar ya da saatler sonra) kimyasal maddelerden zarar görebilir. Tehlikeli bir hale gelmeden önce söz konusu eldivenleri ortadan kaldırın.
* Kirlenmenin söz konusu olduğu ya da olabileceği durumlarda, eldiven giymiş bile olsanız, işiniz biter bitmez ellerinizi sabun ve suyla iyice yıkayın.
* Gerektiğinden fazla miktarlarla çalışmayın. Örneğin, kuvvetli asitlerle çalışırken, 2,5 litrelik büyük şişe yerine 500ml'lik şişe kullanın
* Çoğu korozif maddenin aşırı derecede reaktif olduğunu ve diğer maddelerle birleştiğinde yeni tehlikeler doğurabileceğini unutmayın. özellikle,klor gazını dikkate alarak,asitleri hiçbir zaman hipoklorit çözeltilerle doğrudan karıştırmayın.
*Korozif maddeleri tezgah üzerinde bıraktığınızda birinin bunları kontrol etmesini sağlayın.
*Çalışmalarınız sonunda söz konusu maddeleri mutlaka güvenli bir depolama alanına yerleştirin.
*Korozif maddeleri şişeden boşaltırken, madde şişenin dışına bulaşarak onu kirletebilir. Her kullanımdan sonra şişeyi suyla ıslatılmış kağıt havlu ile silerek temizleyin.Kağıt havluyu suyla iyice çalkaladıktan ve plastik bir torbaya koyduktan sonra çöpe atabilirsiniz.
2.3.3 TEHLİKELİ BUHAR ÇIKARAN MADDELERE AİT PROSEDÜRLER
Tehlikeli buhar çıkaran maddelerin sayısı oldukça fazladır.Bunlar saf kimyasal maddeler olabileceği gibi diğer maddeler ile temasa geçmeleri sonucunda da tehlikeli buhar çıkartıyor olabilirler.Zararlı,toksik veya aşırı toksik gibi RISK ibareleri taşıyan malzemeler ile çalışırken aşağıdaki konuları dikkate almalısınız.
TEHLİKELİ OLARAK NİTELENDİRİLEN KİMYASAL MADDELERDEN BAZI ÖRNEKLER
Hidroklorik asit (Aynı zamanda korozif)
Nitrik asit (Aynı zamanda korozif)
Asetik asit (aynı zamanda korozif)
Bütoksietanol
Karbontetraklorür
Klor (Hipoklrit asit reaksiyonundan)
Kloroform
Diklormetan
Formalin
Karl Fischer reaktifleri
Civa
Azot oksitler
Benzol
UYGULAMALAR:
Tehlikeli buhar çıkartması muhtemel tüm maddelerle, ya çalışanların maruz kalma riski olmayan kapalı veya yarı kapalı bir sistem içinde ya da havalandırma tertibatı olan bir alanda çalışılmalıdır. Tek istisna, temasın çok az ve uzun aralıklarla olduğu durumlardır. Örneğin, daktilo hatalarını düzelten sıvılar, solvent bazlı keçeli kalemler gibi.
Yarı kapalı sisteme bir örnek olarak otomatik titrasyonu veya sıvı kromatografi aletini verebiliriz. Bu sistemlerde buhar ancak reaktiflerin doldurulması sırasında çıkar. Doldurma süresi kısa ise ve hemen sıkıca kapatılırsa normal şartlar altında başka herhangi bir önlem almak gereksizdir. Yarı kapalı sisteme başka bir örnek sık açılmayan bir şişe olabilir.
Havalandırma tertibatına sahip bir mekanı şöyle tanımlayabiliriz: Dışarı açılan havalandırma deliğine bağlı, iyi bir hava akımı olan ve gerektiği şekilde çalışan bir çeker ocak.
2.3.4 TOZDAN KAYNAKLANAN TEHLİKELERE AİT UYGULAMALAR
Küçük ya da ince parçalar içeren veya bu tür parçaların oluşmasına neden olan tüm maddeler, uçuşan tozların ve bunların doğuracağı tehlikelerin kaynağı olabilir.Söz konusu tehlikeler iki türlüdür.
Rahatsız edici tozlar yüksek yoğunluk nedeniyle solunum sisteminde aşırı yüklenmelere neden olabilirler. Burada söz konusu olan ince parçalara ayrılmış ve atmosfere yayılmış herhangi bir madde olabilir.
Zararlı tozlar(diğer bir deyişle aşırı toksik, zararlı, tahriş edici, korozif, alerjik v.s.) ise enzimler ve enzim içeren tozlardır.
Her iki tür tehlike de tek bir uygulama ile kontrol altına alınabilir.
Böylece operatörlerin solunum yoluyla herhangi bir toza (diğer bir deyişle) çapı 10 mikrondan daha küçük olup solunum yoluna ya da akciğerlere girebilen tozlara) maruz kalması engellenmiş olur.
UYGULAMALAR:
* Toz deterjanların numunelendirilmesi ya iyi havalandırılan bir odada veya çeker ocak içinde yapılmalıdır.
* Çok az miktarda toz deterjanla çalışma taktirinde yukarıdaki önleme gerek yoktur.Toz maskesi kullanılması yeterlidir.
* Fosfat ya da silikat gibi hammaddeler içeren toz deterjanlar,cilt üzerindeki muhtemel tahriş edici etkisi nedeniyle tehlikeli sayıldığından koruyucu plastik eldiven giymelisiniz. Bu önlem muhtemel tehlikeleri belli olmayan tüm diğer toz deterjanlar için de geçerlidir.
* Özellikle çok tehlikeli olan tozlar (enzimler dahil) için aşağıdaki iki yöntemden biri seçilir.
- Tekrarlanan ve uzun süren testlerde, operatörü maddeden tamamen tecrit eden bir eldivenli kapalı kutu ya da benzeri bir sistem kullanılmalıdır.
- Sulandırılmış enzim standartları hazırlamak gibi kısa süreli çalışmalarda ise doktor tarafından, operatörlerin enzimlere karşı hassasiyetinin olmadığının belirlenmesi yeterlidir.
2.3.5 TAHRİŞ EDİCİ MADDELERE AİT PROSEDÜRLER
RİSK ibareleri içeren (gözleri ya da cildi tahriş edici) maddeler tahriş edici olarak tanımlanır.
PROSEDÜRLER:
* Normal Şartlar altında, örneğin, söz konusu maddeleri dökerken ya da tartarken ,dikkat ve hijyen açısından yüksek standartlara uymak dışında herhangi özel bir önlem almak gereksizdir.
* Göze ve cilde temasından kaçının. Sıvıların sıçraması veya katı maddelerle temas riski ya da maddenin ısıtılması söz konusu olduğunda koruyucu eldiven ve güvenlik gözlüklerini takın.
2.3.6 ZEHİRLERE AİT PROSEDÜRLER
* Belirli zararları olan ve toksik maddeler ZEHİRLİ olarak tanımlanır ve farklı bir Şekilde muamele edilirler.
* Bunların solunması,yutulması veya deriye temas etmesi halinde zehirlenmeye sebep olacak reaktiflerdir.
* Bazı maddeler ağızdan alındıklarında tehlikelidir ancak uyarı niteliğinde herhangi rahatsız edici bir koku ya da tatları yoktur.Dolayısıyla bu tür maddeler dikkatsiz davranıldığı taktirde tehlike arz ederler. "Kilit altında tutun" ibaresi içeren tüm maddeler zehirli olarak kabul edilirler.
* Baryumklorür ve çözeltileri,siyanürler,oksalatlar ve arsenik bileşikleri ile yetkili kişiler tarafından belirlenen diğer maddeler zehirli madde sayılır.
PROSEDÜRLER:
* Zehirli maddeler kullanılmadıklarında kilitli bir dolapta saklanmalı,her çalışma sonunda şişeler yeniden dolaba yerleştirilmelidir. Dolabın anahtarı sadece gerekli eğitimi görmüş yetkili personele verilmelidir.
* Elinizde kesik veya çizik varsa zehirli maddelerle çalışmayınız.
* Bu maddelerin kullanıldığı yerlerde yakıcı kaynak bulundurulmamalıdır.
* Absorblama ile zehirleyici olan reaktiflerde (isopropanol,metanol ve toluen v.b.) koruyucu eldiven kullanılmalı, çeker ocak altında ve çeker ocağın kapağı uygun şekilde kapalı durumda çalışılmalıdır.
* Solunması çok sakıncalı olan hekzan, heptan, propanol ve metanol gibi çözücülerle çalışırken kesinlikle çeker ocak altında ve çeker ocağın kapağı uygun şekilde kapalı durumda çalışılmalıdır.
2.3.7 ORGANİK ÇÖZÜCÜLERE AİT PROSEDÜRLER
* Yakıcı kaynaklar çözücülerin bulunduğu yerlerden uzak tutulmalı, ısıtma için su veya buhar banyosu kullanılmalıdır.
* Çözücüler ısıdan, direkt güneş ışığından ve kuvvetli oksitleyicilerden (konsantre perklorik asit,nitrik asit v.b.) uzakta saklanmalıdır.
* Sıçrama ve patlama olasılığına karşı koruyucu gözlük ve eldiven kullanılmalıdır.
* Özellikle dietil eter ve dioksan ile kuruluğa kadar buharlaştırma yapılmamalıdır.
* Mümkün olduğu kadar çeker ocak altında çalışmalıdır.
* Aseton ve kloroform artıkları birbirinden ayrı saklanmalıdır.
2.3.8 OKSİTLEYİCİ REAKTİFLERE AİT PROSEDÜRLER
* Bunlar konsantre perklorik asit,persülfirik asit,nitrik asit,sodyum nitrat, gümüş nitrat,potasyum dikromat ve potasyum permanganat gibi kimyasallardır.
* İndirgen maddelerden ve parlayıcı maddelerden uzak tutulmalıdır.
* Bu tip kimyasallarla çalışırken koruyucu gözlük ve eldiven kullanılmalıdır.
2.4 TEHLİKELİ MADDELERİN DÖKÜLMESİ
2.4.1 ACİL DURUMLAR
Toksik ya da aşırı toksik buhar çıkaran bir maddenin fazla miktarda dökülmesi acil durum olarak kabul edilmeli aşağıdaki işlem yapılmalıdır.
YAPILMASI GEREKENLER
* Hemen odayı boşaltın ve buhara maruz kalmış olabilecek herkesi uyarın.
* Mümkünse yönetimi olaydan haberdar edin, ancak yapılması gerekenleri geciktirmeyin.
* Yetkili bir kişi, aşağıdakiler doğrultusunda döküntü konusunda neler yapılacağına karar vermelidir.
* Emniyet bölümüne haber verin ve gerekiyorsa verecekleri önerilerden yararlanın.
* Buhardan koruyan bir filtreye sahip tam yüz maskesi ya da temiz hava veren bir maske takın.
* Koruyucu eldiven,koruyucu önlük ve güvenlik ayakkabıları giyin.
* Emici madde ile yapılacak işlemler aşağıda açıklanmıştır.
* Emici maddeyi döküntünün üzerine serpin.
* Civa söz konusu olduğunda büyük kürecikleri almak için civa emici ped kullanın. Geriye kalan döküntünün üzerine çinko tozu serpin.
* Emiciyi süpürün ve kapaklı polipropilen bir varile koyup üzerini kapatın.
* Kirlenmiş emici maddenin de tehlikeli olduğunu unutmaksızın güvenle ortadan kaldırılması için gereken düzenlemeleri yapın.
* Söz konusu maddenin kalıntıları varsa uygulamayı tekrarlayın ve alanı yıkayın.
2.4.2 KOROZİF MADDE DÖKÜNTÜLERİ
* Koruyucu eldiven ve güvenlik gözlüklerini takın. şayet döküntü çok fazla ise emici granüller kullanın.
* çok küçük döküntüler (10ml'den az) suyla ıslatılmış kağıt havlu yardımıyla silinebilir.
* Kağıt havluyu suyla iyice çalkaladıktan sonra iyice sıkın ve normal atık gibi ortadan kaldırın.
* Alanı iyice yıkayarak hiçbir iz kalmamasını sağlayın.
2.4.3 TOKSİK VEYA ZEHİRLİ MADDE DÖKÜNTÜLERİ
* Koruyucu eldiven, güvenlik gözlükleri ve toz filtreli maske takın.
* Madde katı ise süpürün ve kapaklı cam ya da polipropilen bir kaba aktarın.
* Eğer madde sıvı ise emici granüller kullanın. Maddenin güvenli bir şekilde ortadan kaldırılması için gerekli düzenlemelerin yapılmasını sağlayın.
* Alanı iyice yıkayın ve tüm kalıntıların ortadan kaldırılmasını sağlayın.
3. ÇEVRE
3.1 GENEL BİLGİLER
Çevre denince sadece içinde bulunduğumuz ortam değil, tüm evreni düşünmeliyiz. Evrende bulunan canlı/cansız her varlık çevrenin bir parçasıdır ve çevreye olumlu veya olumsuz katkıda bulunur.Biz insanlar çevreyi en fazla etkileyen, değiştiren varlıklar olarak daha duyarlı ve temkinli olmalıyız. Çünkü, evrenin kaynakları sınırlıdır ve insanlığın geleceği bunlara bağlıdır. O halde, her birey çevresine gereken özeni göstermeli ve üzerine düşeni yapmalıdır.
ÇEVRE KİRLİLİĞİNİN TÜRLERİ
* Hava kirliliği
* Su kirliliği
* Toprak kirliliği
* Küresel çevre kirliliği, v.b.
NELER YAPMALIYIZ :
* Yere dökülen her türlü kimyasal maddeyi hemen toplamalı ve temizlemeliyiz.
* Etrafa rast gele herhangi bir şey atmamalı ve atanları uyarmalıyız.
* Her türlü çöpün gereken mahalde toplanması için yardımcı olmalıyız.
* Kağıtları diğer çöplerden ayırmalı, kağıt israfı yapmamalıyız.
* Yemek israfı yapmamalıyız.
* Çevreyi kirletebileceğini veya kirlettiğini düşündüğümüz her türlü faaliyetin üzerine gitmeli ve önlemlerini düşünmeliyiz.
4. YANGIN
4.1 YANGIN SÖNDÜRÜCÜLER
Bina içindeki yangın söndürme cihazları çeşitli cins, ebat ve kapasitelerde olup, bunların her biri bütün yangın başlangıçlarında kullanılmakla birlikte, en çok etkili oldukları yangın türleri aşağıda belirtilmektedir:
YANGIN TÜRLERİ
A SINIFI : Ahşap malzeme
B SINIFI : Yanıcı sıvılar;akaryakıtlar
C SINIFI : Gazlar
D SINIFI : Metaller ve bazı özel söndürücü gerektiren maddeler
E SINIFI : Elektrik sistemleri
4.2 YANGIN
* Binanın tüm kullanıcıları çalışma alanlarına en yakın kaçış yolunu iyice tanımalıdır.
* En yakın yangın söndürme cihazı, kovası ve yangın battaniyesinin yerini bildiğinize emin olun.
YANGIN HALİNDE
* Yangının kontrolden çıkma ihtimali varsa yangın alarmı çalınız.
* Yangına eldeki yangın söndürme ekipmanı ile karşı koyunuz. Asla risk almayınız. Yangın lisans laboratuarlarında ise görevli asistan ve hocadan yardım isteyiniz.
* Tüm kapı ve pencereleri kapatınız.
* Eğer yangın eldeki tüplerle sönmeyecek kadar büyükse yangın alarmını kullanınız ve acil durum telefonunu çeviriniz.
BOŞALTMA
Alarm sesi duyulunca binayı hemen boşaltınız.
* Tüm araştırıcılar deneyleri durdurup çalışan cihazları kapattıktan sonra binayı terk etmelidir.
* Tüm çalışanlar yangına neden olabilecek cihazları kapattıktan sonra binayı terk etmelidir.
* Laboratuarlardaki herkesin binayı terk ettiğinden emin olduktan sonra ;Teknik elemanlar çalışan hiçbir cihaz kalmadığını kontrol etmeli ve sonra binayı terk etmelidir.
* Toplanma noktasında toplanınız. Alarmı çalan kontrol noktasına rapor verecektir.
* Laboratuarda olup da toplanma yerinde olmayan kişileri hemen bina emniyet sorumlusuna rapor ediniz.
* Servis yollarını açık tutunuz; kapatmayınız.
* Yangın alarmı çaldığında asla asansörleri kullanmayınız.
* Teknik elemanlar acil durumda girişleri kontrol edecekler, acil durum kalkıncaya kadar binaya girişe izin vermeyeceklerdir.
* Alarm duyulduktan sonra İşletme kurtarma birimi ,teknik elemanlar, kapıcılar, itfaiye gelinceye kadar gerekli önlemleri alırlar. İtfaiye geldikten sonra yangınla ilgilenme sorumluluğu itfaiyeye geçer.
Teknik elemanlar ve yangını haber veren ya da çıkartan kişi veya kişiler bilgi vermek üzere kontrol noktasında olmalıdırlar.
YANGIN KONTROL NOKTASI YENİ AÇILAN KAPIDIR
ÇALIŞTIĞINIZ YERDEKİ YANGIN RİSKİNİ İNCELEYEREK ÖNLEM ALINIZ.
* Farklı yangınlara farklı söndürücüler uygundur :
KARBONDİOKSİT : Yanan tahta,kağıt ve kimyasallara uygulanır.
KÖPÜK : Çözücüler için özellikle kimyasal depolarında kullanılır.
KURU KÖPÜK : Metaller, N , K, organo metaliklerden çıkan yangınlarda kullanılır.
YANGIN BATTANİYELERİ : Sadece sınırlı küçük bir alandaki yangınlarda kullanılırlar. Yanan elbiseler gibi...
KUM VE SU KOVALARI : Genel kullanım içindir. Fakat asla aletlere ve elektronik parçalara uygulanmamalıdır.
YANGIN TATBİKATI
Her akademik yılda iki kez yapılmalıdır. Kış yarı yılında çalışmaya yeni başlayanların boşaltma prosedürlerini öğrenmeleri için Ekim ayının sonuna doğru yapılmalıdır.
İTFAİYE KURTARMA BİRİMİ
İtfaiyenin eğitim gürmüş bir kurtarma birimi vardır. Sadece kurtarma biriminin üyeleri özel giysilerini giyebilir ve aletleri kullanabilirler. Yangın alarmı durumunda yangın yeri hemen kurtarma birimine bildirilecektir.
5. LABARATUAR KULLANICILARINA :
Dikkatsiz ya da kötü tasarlanmış bir çalışma çeşitli şekillerde vahim bir duruma yol açabilir. Bu kitapçıkta yapılacak ya da yapılmayacak herşey yoktur. Ancak bu kurallar olumlu ve güvenli bir yaklaşım için gereklidir.
Laboratuarda, odanızda ya da ordan geçiyor olun, her durum potansiyel bir tehlike içerir. Güvenlik, risklerden haberdar olmak ve kontrol için olumlu bir yaklaşım demektir. Bu da :
* Tehlikeyi tanımlamak,
* Riski değerlendirmek,
* Kontrol imkanlarına sahip olmak,
* Eylemin etkinliğini değerlendirmektir.
5.1 ÇALIŞMA SAATLERİ VE ACİL HİZMETLER
* Her zaman acil durumda acil durum telefonu aranacaktır. Ç.O.S.B. İTFAİYE AMİRLİĞİ 758 34 34
Danışman yapılan çalışmanın türüne bağlı olarak direkt bir sorumluluk taşır. Projenin güvenli bir şekilde tasarlanmış olmasından sorumludur.
Tehlikeleri yazılı olarak nitelendirilip emin bir çalışma yöntemi belirler. İlgili araştırıcılarla sürekli iletişim içinde olmak bu sürecin ayrılmaz bir parçasıdır.
Alınan tüm güvenlik önlemlerinin ve yaratılan güvenli çalışma koşullarının, araştırmacı düşüncesizce davranıyor ise hiçbir anlamı kalmaz. Araştırmacılar her an dikkatli ve güvenli çalışmalıdırlar.
Güvenlik konusunda dikkat ve itina profesyonel bilim insanı için temel bir koşuldur. Tüm personel için laboratuar çalışmasının en önemli kısmını oluşturur.
UNUTMAYIN !
* Emniyet gözlükleri ve diğer koruma cihazları ( eldiven,önlük,maske v.s. ) laboratuar çalışmasında her an kullanılmalıdır.
* Her acil durumda acil telefonunu arayınız.
* Laboratuarda tek başına deneysel çalışma yapılamaz.
* Laboratuarda yemek,içmek kesinlikle yasaktır.
*Gece çalışılacak deneyler için alınacak özel araştırma izninde proje yürütücüsü ile laboratuar sorumlusunun imzası olmalıdır.
6. BİNANIN KULLANILMASI
Laboratuar cumartesi-pazar günleri kapalı olabilir. Normal çalışma saatleri dışında binaya ancak özel çalışma izni olanlar girebilirler. Bunlar kapıdaki giriş-çıkış çizelgesini imzalayacaklardır. Laboratuar ve Binada normal çalışma saatleri dışında çalışacak olanlar aşağıdaki kurallara uymalıdır :
* Binaya giren herkes giriş-çıkış çizelgesini imzalamalıdır.
* Laboratuarda deneysel çalışma ancak aynı laboratuarda başka bir araştırıcı varsa yapılabilir. Laboratuarda tek başına çalışmak son derece tehlikeli ve yasaktır.
* Yapılacak olan deneysel çalışmalar özellikle zararsız olmalı ve de çalışan kişi evvelce aynı işe alışkın olmalıdır. Cumartesi-pazar günleri yeni çalışma başlatılmamalıdır.
* Her bir araştırıcı laboratuardan ayrılırken aletleri kapatmalıdır. Gaz, elektrik, su vanaları ve pencereler açık unutulmamalı, gereksiz ışıklar söndürülmelidir.
7. GÖZLERİN KORUNMASI
Emniyet gözlükleri bütün laboratuarlarda ve işaretli bölgelerde takılmalıdır.
7.1 GÖZ KORUNMASININ GEREKLİ OLDUĞU BÖLGELER
Bütün araştırma laboratuvarları ve öğrenci laboratuarlarıdır.
UV-IR gibi spektrofotometrik aletlerle çalışılan bölgelerde, tehlikeli bir durum olmayacağından emin olduğunuz yerlerde gözlük takılmayabilir.
Sıçrama, patlama v.s. risk içeren deneylerde bütün yüzü koruyacak şekilde tasarlanmış yüz koruma levhaları ve başlıklar kullanılmalıdır. Alelade emniyet gözlüklerinin kullanımı, ancak küçük sıçramalara karşı bölgeden geçen kişilerin korunmasını amaçlar. Risk taşıyan deneyleri yapacak olanlar duruma uyan emniyet başlığı ve tertibatlarını öğrenerek ve edinerek deneylerine başlamalıdırlar.
7.2 KONTAKT LENSLER
Laboratuarda kontakt lens takılmaz. Bilindiği gibi lens kullanımı gözün kendi refleksini ortadan kaldırır.
Kontakt lens kullanan birine ilk yardım yapmaya çalışırken lensleri çıkarmaya çalışmayın. Bu ancak bir doktor tarafından yapılabilir. Gözler steril tuz çözeltisi ile ya da musluk suyu ile sulanır. Fakat bu işlemi lavabo üzerinde yapmayınız. Bu durumda lensler kaybolur.
8. KİMYASAL ÇALIŞMALARDA EMNİYET KURALLARI
Kimya laboratuarlarında daima bir tehlike kaynağı bulunabilir. Emniyet kuralları tehlikeyi azaltmaya çalışır. Fakat bu kuralların izlenmesi emniyeti garanti etmez. Özellikle araştırma laboratuarlarında rutin prosedürler takip edilmez. Yapılan iş yeni bir maddenin keşfi ya da incelenmesi olduğu için bir kurallar dizisi önceden verilemez. Ancak temel kurallara kesinlikle uyulmalıdır. Tüm laboratuar çalışanları unutmamalıdır ki yapılacak bir hata kendilerine kadar diğer insanlara da zarar verecektir.
LABORATUARDA HER ŞEYİ EN BAŞTA DÜŞÜNÜN!
Herhangi bir deneye başlamadan neyin yanlış gidebileceğine karar vermeye çalışın. Çalışmanın gidişatını düşünün. Olabilecek acil bir durumda gerekecek panzehir ve emniyet malzemelerinin varlığından emin olun. Setin, potansiyel zararlı olabilecek maddelerden temizlenmiş olduğuna emin olun.
Bir kaza olursa setin üstündeki hangi maddenin yanıcı ya da herhangi bir tehlike oluşturabileceğini, hangisinin tehlike arz etmeyeceğini düşünmeye başlamak çok geç olacaktır. En yakın yangın söndürücünün, ilk yardım kutusunun, göz yıkama şişesinin ve emniyet duşunun yerlerini öğrenin.
BİR SÜRÜ KAZA DÜŞÜNMEMEKTEN KAYNAKLANIR!
TİPİK BİR ÖRNEK :
İçi çözücü dolu, ağzı tıpayla kapalı ısıtıcı üzerinde ya da daha kötüsü çıplak ateşte ısıtılıyor ya da destinasyon şilifli malzeme ile yapılıyorken ne atmosfere ne de vakuma çıkış yok! Problem hiç düşünülmemiş. Çalışan kişi potansiyel bombaya yüzünü iyice yaklaştırmış ve termometreyi daha iyi okuyabilmek için emniyet gözlüklerini de çıkarmış !
9. DENEY SETİNDE TEMİZLİK VE DÜZEN
Kirli ve düzensiz bir deney seti, kirli ve tehlikeli bir çalışmaya zemin hazırlar. Kullanmadığınız malzemeleri set üzerinde bırakmayın. Bunları bir dolaba ya da kirliler için ayrılmış olan bir kaba koyun. Kirlileri lavabo içinde ya da çevresinde bırakmayın. Malzeme kaplarını kolaylıkla devrilecekleri şekilde setin kenarlarında bırakmayın. Kullandıktan hemen sonra tıpaları kapatın ve şişeyi kendi yerine kaldırın.
Tehlikeli maddeler içeren kapları yüksek raflara koymayın.
Şişelerin etiketlerine mümkün olduğu kadar açık ve ayrıntılı bilgi yazın.
Şüpheli şişeleri ellemeyin. İçindeki madde, zamanla, ışıkla ya da ısıyla ayrışabilir. Eldiven kullanın ve şişeyi şeffaf bir koruyucu levhanın ardında açın. Etiket görünmüyorsa, içindeki maddenin ne olduğunu tahmin etmeye çalışmayın, açmayın ve kullanmayın.
Atık solvent şişelerini direkt gün ışığından uzak tutun ve parlayıcı maddeleri minimum miktarlarda stoklayın.
Solventler sıcak su akan lavabolarda kullanılmamalıdır.
Kayıp düşmemek için yere dökülen maddeleri hemen temizleyin.
Ara sıra bütün rafları ve dolapları iyice temizlerseniz hem aradığınız şişe ve malzemeleri daha kolay bulursunuz, hem potansiyel tehlikeleri azaltırsınız hem de çalışma alanını genişletirsiniz.
10. DERİNİN KİMYASALLARLA TEMASI
Kimyasallarla çalışırken ya da tartarken parmaklarınızı kullanmayın. Bazı kimyasallar cilde temas ettiklerinde ciddi yanıklar oluşturur. Etkileri hemen görülür ve bu emniyet açısından uyarıdır. Diğer bazı kimyasallar da tehlikelidir ancak tehlike sinyali vermezler. Deneyimler gösteriyor ki zararsız olduğuna inanılan ve rast gele kullanılan bazı maddeler sonraki çalışmalarda son derece tehlikeli bulunabiliyor. Örneğin benzenin artık kanserojen olduğu biliniyor. Oysa çok yakın zamana kadar, birçok kimyacı benzeni derilerindeki lekeleri çıkarmak için kullanıyorlardı.
Hiçbir toksik kitabı uyarmada yeterince detaylı olamaz. Herkes zehirlere farklı tepkiler verir. Farklı kimyasallara farklı hassasiyet gösterir, allerjik olabilir. Tahriş edici madde tozları nemli deriye yapışabilir. Temas süresi önemlidir. Madde partikülleri kuru ciltlerdeki çatlakların içine girip yerleşebilir.
Kişisel temizlik zorunludur ve en iyi suyla ve sabunla olur. Organik çözücüler ciltteki lekeleri çıkarmak için kullanılmamalıdır. Bunların çoğu zehirlidir ve cildi kurutarak enfeksiyonlara uğrama riskini arttırır.
11. BAZI GENEL EMNİYETLİ ÇALIŞMA KURALLARI
* Toksik gazları, buharları ya da tozları kullanmayı gerektiren çalışmalar setin üstünde değil çeker ocak üstünde yapılmalıdır.
* Tehlikeli kimyasalları -çeker ocaklar bu amaçla tahsis edilmediği sürece- çeker ocak içinde saklamayın.
* Daima uygun boyutta ısıtıcı, manto, klemp, destek, tutacak v.s. kullanarak cam sistemleri emniyetli bir şekilde kurunuz.
* Küçük veya çatlak cam eşyaları kullanmayın. Özellikle de küçük veya çatlak erlenleri vakum altında kullanmayın.
* Cam şilifler sıkıştığında aşırı kuvvet kullanmayın. Eldiven giyin ve elinizi korumak için bez kullanın.
* Destilasyonda cam boruya hortumları bağlarken kolay kayması için su kullanın. Ya da tel veya klipsle tutturun.
* Reaksiyonları mümkünse uygun bir emniyet ekranının ardında yapın. Mümkün değilse de en azından deneyi başkalarına doğru yapmayın. Büyük desikatörleri daima emniyet ekranı ardında ya da özel kutularında boşaltınız.
* Bekler kullanılmayacaksa gaz vanaları kapatılmalıdır. Eğer küçük bir alev kalmalıysa hava vanasını kapatın.O zaman sarı renkli alev görülür.
Mavi alev gün ışığında görülemez.
* Ayırma hunisinde uçucu çözücüleri çalkalarken ara sıra ters çevirin ve vanasını açın.
* Beki yakmadan önce çevrede parlayıcı çözücü olup olmadığını kontrol edin.
* Yanmakta olan bunzen beklerini rafların altına itmeyin.
* Hiçbir zaman kimyasalları ağızla çekmeyin.
* Laboratuarda sigara içmeyiniz. Laboratuara yiyecek, içecek sokmayınız.
12. ÖZEL VE EXTRA TEHLİKELİ MALZEMELER
Tehlikeli maddelerin :
1.Özel tehlikeli olanlar: Yani özel bir araştırma sahasında kullanılan ve o konudaki uzmanın bilgisini gerektirenlere " özel tehlikeli maddeler " diyebiliriz.
2.Extra tehlikeliler ise : Fosgen, hidrazin, silan, asetilenik bileşikler gibi tehlikeli olduğu herkesçe bilinenlerdir.
Herhangi bir çalışma prosedürü belirlenirken öncelikle kullanılacak malzemeler ve yöntemler dikkatle incelenmeli, çalışılacak malzeme hangi gruptan olursa olsun, öncelikle danışmana ve emniyet kitaplarına başvurarak özellikleri öğrenilmelidir. Deney esnasında deney setine ve deney bölgesine çalışılan maddenin ne olduğu ve tehlikelerini içeren açık bir uyarı etiketi konmalıdır. Bir çalışma yapılmadan önce, her şeyden önce bu çalışma yüzünden çalışmacının kendisinin ve çevresindekilerin maruz kalabileceği tehlikeler belirlenmelidir. Özellikle çevremizdekiler için tehlike içerenler yapılmamalıdır.
Tehlikeli maddelerle çalışmak gerektiğinde aşağıdaki gibi bir belge hazırlanmalı ve herkesin görebileceği bir yere asılmalıdır.
1- Tehlikeli madde veya deneyin adı : ...............................
2- Kullanılan tehlikeli maddenin miktarı : ..........................
3- Tehlikenin türü : ................................................
4- Araştırmada çalışanların isimleri : imza : Tarih :
................................... ...... .......
................................... ...... .......
Aşağıdaki şekilde bir izin belgesi hazırlanacaktır :
a- Çalışma yeri : ...................................................
b- Depolama yeri : ..................................................
c- Çalışmanın sürdüğü tarih ve zamanlar : ...........................
Prosedürler ve önlemler :
d- Takip edilecek deneysel prosedür. Kısa açıklama :
..................................................................
..................................................................
e- Çeker ocaklar. çalışılması gereken derece :
..................................................................
f- Gerekli koruyucu giysi :
..................................................................
..................................................................
g- Özel bir izleme gerekir mi ? Detayları veriniz. ( Reaksiyonun yürümesi sırasında ortaya çıkabilecek kimyasal ve radyoaktif zararlıların izlenmesi gerekir mi ? )
..................................................................
..................................................................
5- Atıkların yok edilmesi prosedürü :
..................................................................
..................................................................
6- Olabilecek bir kaza halinde özel ilk yardım prosedürü :
..................................................................
..................................................................
7- Kaza anında yapılacaklar :
a- Döküntü ve kalıntıların yok edilmesi :
...............................................................
...............................................................
b- Yangın :
...............................................................
...............................................................
( Kullanılacak yangın söndürücünün türünü mutlaka yazın. )
c- Deneyi durdurma prosedürü :
...............................................................
...............................................................
8- Elektrik veya su kesildiğinde yapılacaklar :
a- Elektrik kesilirse : ..........................................
b- Su kesilirse : ................................................
c- Diğer bazı durumlarda, örneğin voltaj düşerse : ...............
...............................................................
13. KAZA RAPORLARI
İşletme, legal olarak binadaki bütün kazaları ilgili hükümet görevlilerine rapor etmekle yükümlüdür. Bu sebepten, bütün kazaların, bir yaralanmaya sebep olsun olmasın, ne kadar küçük olursa olsun, işletme yetkililerine bildirilmesi gereklidir.
14. KANSEROJEN, MUTAJEN VE TERATOJEN MADDELER
Bu maddeler, mutlaka ya çeker ocaklarda ya da kapalı kaplarda tutulmalıdır. Bu maddeleri içeren kapların üzerine " KANSER YAPICI " yazısı yapıştırılmalıdır. Kullanıldıktan sonra da bu kaplar iyice yıkanmalıdır. Böyle maddeleri kullananlar, derinin maddeyi absorplamasını önlemek için eldiven giymelidir. Bu maddeler izinsiz kullanılmamalıdır.
AŞAĞIDAKİ MADDELER KANSEROJENDİR !
1- Polisiklik aromatik hidrokarbonlar :
- benzpiren, - benzantrasen, - dibenzantrsen, - benzakridin.
2- Aromatik aminler ve türevleri :
Kimyasal çalışmalarda kanser yapıcı olarak karşılaşılan ana gruptur.
1.grup kanserojenler ( imali, bulundurulması ve kullanılması yasaktır. )
-naftilamin, benzidin, -aminobifenil,-nitrobifenil ve bunların tuzları.
2.grup kanserojenler : ( Fabrikalarda personelin bunlarla çalışması kontrollüdür. )
-naftilamin, o-toluidin, o-dianisidin, diklorobenzidin ve bunların tuzları.
3- N-nitrozo bileşikleri : R-N-(NO)R' formundaki bütün bileşikler kanserojendir.
4- Betapropilakton, nitrojen bileşikleri, etilenamin ve etilenamin içeren bileşikler.
15. KİMYASALLARIN DEPOLANMASI
Kimyasalların emniyet içinde depolanması emniyet kurallarının en önemlisidir. Bazı kimyasallar soğukta, bazıları kuru, bazıları nemli ortamda, bazıları da ışık almayacak şekilde depolama gerektirir. Bu maddeler, satan kurum tarafından uygun koşullarda satılırlar. Kullanım esnasında da bu koşulların bilinmesi uygulanması gerekir.
Kuru iken patlayıcı özellikleri olanlar nemli ya da ıslak halde saklanmalıdır. Bu maddeler :
- Dinitrofenoller
- dinitrofenilhidrazin
- floro nitro fenilazid
- Hexzanitrodifenilamin
- Pikrik asit
- trinitrobenzensülfonikasit
Bu ürünler için aşağıdaki kurallara uyulmalıdır :
* Eğer madde tamamen susuz kaldıysa kabın kapağı açılmıyorsa, kabı az miktarda deterjan içeren suya daldırın. En az 24 saat öyle kalsın.
* Kap hala suyun altındayken kapağını hafifçe gevşetin ve kapağı biraz ıslatın.
* Kapak bir kere gevşedikten sonra sudan çıkarın ve gerektiği kadar su ekleyin.
16. KİMYASALLARIN ETİKETLENDİRİLMESİ
PATLAMA TEHLİKESİ
Laboratuarda özel kurallarla kullanılması gereken maddeler vardır. Birkaç patlayıcı madde genel analitik çalışmalarda birlikte kullanılır. Örneğin: Pikrik asit ve nitroselüloz. Böyle maddelerin emniyet açısından taşınma ve depolanmaları sürecinde suyla ya da diğer uygun çözücülerle nemli tutulmaları sağlanmalıdır. Su ya da çözücü, buharlaşmadan dolayı azalacağı için zaman zaman eklenmelidir. Patlayıcı maddeler diğer parlayıcı maddelerden uzakta depolanmalıdır.
Patlayıcı maddelerin kullanımı extra dikkat gerektirir. Reaksiyonları bu maddelerin mümkün olan minimum miktarlarını kullanarak gerçekleştirmeye çalışın. Ayrıca bir koruyucu ekran ardında çalışmanız tavsiye edilir.
Bazı deneyler bu maddeleri zararsız miktarlarda içeren seyreltik çözeltilerle gerçekleştirilebilir fakat atıkların yok edilmesi dikkatli düşünülmelidir. ( borulara zarar vermemeleri açısından. )
ALEVLENME TEHLİKESİ
Şiddetle alevlenebilir, Oksitleyici,
Alev alıcı sıvıları üç kategoride incelenir :
1- Aşırı derecede alev alıcı : Parlama noktası 0 derecenin altında ve kaynama noktası 35 derece ya da daha aşağı olanlar.
2- Yüksek derecede alev alıcı : Parlama noktası 0-21 derece arasında olanlar.
3- Alev alıcı : Parlama noktası 21-55 derece arasında olanlar.
Parlayıcı katılar, havayla temas ettiklerinde, başka hiçbir enerji transferi olmaksızın alevlenirler. Bunlar herhangi bir parlayıcı ile çok kısa bir temastan sonra tutuşurlar veya su ya da nemli havayla temaslarında şiddetle parlayıcı gazlar verirler. Oksitleyici maddeler ise yanıcı maddelerle temas ettiklerinde yangına sebep olabilir.
Yangını önlemede ilk faktör, alev alabilen maddeleri çalışma sahalarında minimum miktarlarda stoklamaktır.
Yüksek derecede alev alıcı maddeler, üzerinde açık bir şekilde
" YÜKSEK DERECEDE ALEV ALICI. PARLAMA NOKTASI 32 DERECENİN ALTINDADIR. "
yazan çelik dolaplarda saklanmalıdır. Bu çelik dolapların rafları özel bir şekilde dizayn edilmelidir.
Parlama noktası belli bir derecenin altında olan sıvılar alev alıcı hava-buhar karışımları oluşturur ve en ufak bir alev kaynağı ciddi patlamalara ve sonunda da yangına sebep olur. Ortalıkta alev alıcı maddeler varken çıplak alev çok çabuk yayılır. Bu durumda diğer ateş kaynaklarını göz ardı etmemelidir. Fırınlar, buzdolapları,karıştırıcılar, fanlar ve ısıtıcılar alevlenmeyen malzemeden olmalıdır. Uçucu sıvıların ısıtılmasında buhar banyoları kullanılmalıdır. Laboratuarda alev alıcı çözücülerin çok miktarda kullanılması pek nadirdir. Ancak böyle bir durumda, kıvılcım geçirmeyen aletleri, alev geçirmeyen ayakkabılar giymeli ve statik elektriğe karşı önlemler almalıdır. Pamuklu giysiler giyilmelidir. Sentetik malzeme statik elektrik biriktirebilir.
Yangın söndürme cihazları kolayca ulaşılabilir olmalı ve yerleri herkesçe bilinmelidir. Bütün çalışanlar bu cihazların kullanılmasını öğrenmeli ayrıca yangının yayılmasının engellenmesi ve mümkünse küçük yangınların söndürülmesi konusunda eğitimli olmalıdır. Yangın çıkışları, yangın kontrolden çıkarsa binanın boşaltılması için açıkça gösterilmelidir.
Alev alıcı sıvı atıklarını yok ederken de aynı derecede dikkat etmeliyiz. Bütün kıvılcım kaynaklarını kapattıktan sonra küçük atıkları alev almayan bir sıvı ve suyla emülsiyon haline getirmelidir. Sonra akan suda iyice seyreltilir. Eğer çözücü atıkları firması tarafından toplanıyorsa
Bunları içeren kaplar çalışma alanından uzaktaki bir depoda saklanmalıdır.
Benzer önlemler, kuruyken tehlikeli patlayıcı maddeler oluşturabilen oksitleyici maddelerin kullanımında da tavsiye edilir. Maddenin döküldüğü yerler tamamen yıkanmalı ve onu toplamak için bir bez parçası kullanıldıysa onu da tamamen yıkayın ya da kontrollü koşullarda yakın. Birçok yangın, organik peroksitlerle kirlenen bez parçalarının, kağıt ve benzer atıkların atıldığı atık kutularına atılmasından çıkmıştır.
ZEHİRLEYİCİLER
Zehirli çok zararlı
Bunlar çok zehirli, zehirli ya da yutulunca, solununca ta da deriye temas sonucu zararlı olabilen maddelerdir. Bu malzemelerin zehirli etkileri genellikle hayvanlarda yapılan deneyler sonucu olarak verilir. Yani gerçekte insan üzerine etkileri kesin olmayan bir bilgidir. insanların sağlık durumları, allerjik durumları her birinde aynı olamayacağından bazı bünyelere etki etmeyen zararlılar, bazı bünyelerde şiddetli zehirlenmelere yol açabilirler.
Eğer daha az zehirli bir maddenin kullanılması mümkün değilse uygun önlemler alınmalıdır. Bunlar kişisel hijyene dikkat etmek, uygun koruyucu giysi giymek, solunum ekipmanları, çeker ocaklar ve kapalı aletler kullanmaktır. Birçok kullanıcı toksik maddelerin yutulmasının tehlikesinin farkında fakat bu maddelerin deri tarafından absorblanmasının, bu maddelerin solunmasının ve özellikle bu maddelerle uzun süreli temasın ne kadar tehlikeli olduğunun farkında değildir.
Toksik maddeler kullanılırken mutlaka eldiven giyilmelidir. Ancak korumasız cilde toksik madde dökülürse de su ve sabunla hemen temizlenmelidir.
Atmosferdeki zararlı buharlar otomatik kontrol sistemiyle izlenmeli, kokusunu duyuncaya kadar beklenmemelidir. Maddenin zehirleme eşik konsantrasyonu çok düşük olabilir. Bu eşik değeri birçok malzeme için bilinmemektedir. Deneysel prosedürlerde temel, hiçbir malzemenin atmosferi zehirlemesine meydan vermemek olmalıdır.
KOROZİF VE TAHRİŞ EDİCİ MADDELER
Korozif Tahriş edici
Korozif maddelerin ciltle temasının sonuçları genellikle açıktır. Özellikle de bu maddelerin gözler üzerindeki etkileri çok tehlikelidir. Genellikle kazalar kullanıcı tarafından ihmal edilen, koruyucu gözlük takmak, yüz kalkanı, koruyucu giysi ve eldiven giymek gibi basit önlemler alınmadığından çıkar.
Tahriş edicilerin etkileri ise açık değildir. Genellikle birçok çözücülerle temasın etkileri görülebilir. Fakat tekrarlayan ve uzun süreli temaslarda görünmez bir etki olarak cildi zayıflatabilir yani deriyi inceltir. Böyle koşullar altında da cilt kimyasallara karşı daha az dirençli olur ve hassaslaşır, dermatit olabilir. Uygun eldiven giymeniz ve işiniz bitince de ellerinizi lanolin bazlı kremlerle kremlemeniz tavsiye edilir.
RADYOAKTİF MADDELER
Bu maddeler radyoaktivitenin cinsi ve miktarı açısından birkaç sınıfta incelenir. Yüksek ve orta aktivitedeki maddeler ve düşük radyoaktivitedeki malzemelerden büyük miktarlar bu bölümün kapsamı dışındadır. Laboratuarda düşük aktiviteli ve az miktarda madde kullanılabilir ve genel önlemler zehirli maddelerde olduğu gibidir. Az miktarda uranyum ve talyum bileşikleri dışı metal olan kaplarda depolanmalıdır. Kullanım esnasında mutlaka eldiven giyilmelidir. Özel bilgiler literatürden elde edilmelidir.
ZARARLI MADDELERİN KULLANIMLARI
* Kabı açmadan önce etiketini okuyun.
* Size gereken madde olup olmadığını kontrol edin.
* Kimyasallar arasındaki şiddetli reaksiyonlar düşünün. Uygun koruyucu giysi ve ekipman kullanın.
* Kabı, iyi havalandırılmış bir alanda ve dikkatlice açın.
* Maddeyi çıkarırken ve kullanırken, solumayla, cilt, göz ve giysi temasıyla alınacak riski indirgeyen bir metod seçin.
* Kirli araç-gereçleri asla kullanmayın.
* Kullandıktan sonra kabın kapağını dikkatle kapatın.
* Maddeyi kullanırken kesinlikle bir şey yiyip içmeyin ve sigara içmeyin.
* Ellerinizi yıkayın, sahayı temizleyin ve kimyasalların etkisinde kalmış olan giysinizi değiştirin.
* Atıklara ve döküntülere karşı önlemler alın ve tehlikelere karşı uygun metodlar kullanın.
* Siz ya da çevrenizdeki biri kimyasallardan etkilendiyse tıbbi yardım isteyin ve gelene kadar da uygun ilk yardımı yapın.
ZARARLI KİMYASALLARIN DEPOLANMASI
* Tehlikeli kimyasalları, rutubetsiz, iyi havalandırılmış ortamlarda, yüksek sıcaklıklardan ve ateş kaynaklarından uzakta depolayın.
* Kimyasalların izinsiz kullanılmasını engelleyin.
* Kimyasalların zararlarını indirgemek için toparlayıp stoklayın.
* Zaman zaman stokları kontrol edin ve bozulan maddeleri imha edin.
* Alev alabilen maddelerin stoklandığı yerlerde sigara içmeyin.
* Üzerlerinde kalabilecek maddelerden dolayı kimyasal kaplarını taşırken ve tutarken dikkatli olun.
AHMET SERTKAN
ÇOSB. İTF. AMİRİ
NBC UZMANI
KAYNAKÇA:
Tekstil Terbiyesi Eğitim Programı-1, TEKSLAB 2003, Tekstil Terbiye İşletmeleri Boyama ve Kimya Laboratuvarları El Kitabı, Konu:1 Terbiye Laboratuvarlarında Genel Düzen ve İş Güvenliği (M.Cüneyt Gezen), 2003, KMO İstanbul Şb. Yayınları, ISBN 975-395-592-8
http://www.kimyaturk.net/index.php
