ASANSÖR YANGINLARI DURUM DEĞERLENDİRMESİ
19 Ekim 2009 by Ahmet Sertkan
ASANSÖR ÖZELLİKLERİ VE YANGIN ANINDA ASANSÖRLERDE YANGIN KUMANDASI
Asansör, dikey ve yatay* olarak yük ve insan taşımada kullanılan bir araçtır. Asansör, özellikle şehirlerde vazgeçilmez bir araç olmuştur. Şehirlerde gittikçe artan arsa değerleri sonucu daha yüksek binalar yapılması, insanların üst katlara ulaşabilmesi için asansörleri zorunlu kılmıştır. Ayrıca inşaatlarda ve fabrikalarda yük taşıyan asansörler de mevcuttur.
Asansörler olmasaydı kentlerde pek çok insanın barındığı yüksek yapılar ve gökdelenler kurulamaz, birçok sanayi kolu gelişemezdi.
19. yüzyılda bazı maden ocakları ve fabrikalarda, kömür ve gerekli maddelerin taşınmasında yük asansörleri kullanılıyordu. İnsanların can güvenliğini tehlikeye atmayan ilk asansörler 19. yüzyıl ortalarında yapıldı. Bu döneme kadar kentlerdeki yapılar insanların merdivenle yukarı çıkabileceği yükseklikte, en çok beş altı katlı yapılıyordu.
Bu güvenli asansörler buhar gücü ile çalışıyordu. Bu asansörlerde buhar makinesi bir tamburu döndürüyor, asansör kabinini çeken halat da tıpkı makaralı balık oltalarında olduğu gibi bu tamburun üzerine sarılıyordu.
1870-1900 yılları arasında çoğunlukla hidrolik asansörler kullanıldı. Bu sistemde, yarısı yapının en üst katından yere kadar inen, öbür yarısı da temelin altında toprağa gömülü olan çelikten bir silindir asansör boşluğunu oluşturuyordu. Asansörün kabini de bu silindirin içinde aşağı yukarı hareket eden çok sağlam bir çelik pistonun üzerine oturtulmuştu. Silindire basınçlı su pompalandığında aşağıya iniyordu. 1890'dan sonra elektrik motorları yaygınlaşınca hidrolik asansörlerin yerini elektrikli asansörler aldı. Bugün kullanılan asansörlerin hemen hepsi elektriklidir.
1. Regilator
2. Kabin Süspansiyonu
3. Kabin
4. Buton
5. Kapı
6. Kumanda Tablosu
7. Makina Motor
8. Halatlar
9. Kılavuz Rayları
10. Karşı Ağırlık
11. Lastik Tampon
Elektrikli Asansörler
Eski asansörlerde kullanılan halat sarmalı tambur sistemi, buhar makinesi yerine bir elektrik motoruyla döndürülerek bugün de bazı asansörler de uygulanır. Ama elektrikli asansörlerin çoğu artık çekmeli tiptedir. Bu asansörlerde, askı halatlarının bir ucuna asansör kabini, öbür ucuna da kabinin ağırlığını dengeleyen bir karşı ağırlık bağlanmıştır. Askı halatlardan her biri, asansör boşluğunun tepesine yerleştirilmiş bir kasnağın ya da makaranın üzerindeki ayrı bir yive oturur.
Bir elektrik motoruyla çalışan bu makara döndükçe halatları hareket ettirir. Böylece asansör bir yöne doğru yol alırken karşı ağırlık ters yönde hareket eder.
Bugünün asansörleri, kabinin çok hızlı inip çıkmasını ve en üst ya da en alt kat hizasını çıkmasını ve en üst ya da en alt kat hizasını geçmesini önleyen birçok güvenlik düzeneğiyle donatılmıştır. Bu düzenekler çalışmasa bile, asansörün en üst katı geçerek tepedeki aygıtlara değecek kadar yükselmesi olanaksızdır. Çünkü kabin en üst kata ulaştığında karşı ağırlık ,kuyu dibinde bulunan tamponların üzerine oturur böylece halatlar gevşediği için kabini daha yukarı çekemez.
Modern asansörlerden bazıları da pistonlu-elektrikli tiptedir. Bunlar tıpkı eski hidrolik asansörler gibi çalışır, yalnız paslanmayı ve donmayı önlemek için su yerine yağ kullanılır. Silindirin içine elektrikli bir pompayla basılan yağ elektrikli vanalara boşaltılır. Bu asansörler çok yüksek olmayan yapılarda, özellikle de ağır yüklerin kaldırılması için fabrikalarda ve uçak gemileri ile otomobil yıkama-yağlama istasyonlarının yükseltici platformlarında kullanılır.
Elektronik Denetimli Asansörler
Elektrikli asansörlerin yaygınlaşmasından sonra bile, asansörün iniş çıkışını denetlemek ve kabin kapılarını açıp kapatmak için uzun süre asansör görevlilerine gerek duyuldu. Yolcuların kabindeki düğmelere basarak asansörü kendi kendilerine çalıştırabilmeleri 1890'lara rastlar. Başlangıçtaki küçük kabinli ve çok yavaş olan bu asansörler ancak konutlarda ya da az sayıda insanın girip çıktığı birkaç katlı iş hanlarında kullanılabiliyordu.
Elektronik bilimi ilerledikçe, işlek yapılarda kullanılan hızlı asansörler için otomatik denetim sistemleri geliştirildi. Bu otomatik elektronik aygıtlar, birkaç asansörü olan yapılarda aynı zamanda görev dağıtımı yapan bir "komuta tablosu" işlevini görür. Bu aygıtlar verilen programa uygun olarak asansörlerin iniş çıkış yönünü yolcu trafiğine göre düzenler. Yaklaşık 30 yıldır yüksek yapılardaki asansörlerin çoğu tam otomatiktir. Bu asansörler insan eliyle denetlenen asansörlerden çok daha verimli, hızlı ve güvenilirdir.
Otomatik Asansörler
Otomatik asansörlerin kabininde, kapının bir ya da iki yanında yerleştirilmiş bir panelde yapının her katı için numaralı bir düğme bulunur. Asansöre binen kişinin yapacağı tek şey çıkmak ya da inmek istediği katın düğmesine basmaktır. Sonradan binen yolculara asansörün hangi katta duracağını haber vermek için, basılan düğmenin içinde bir ışık yanar. Düğmeye basıldıktan sonra çok kısa bir süre sonra kapılar otomatik olarak kapanır ve asansör kendiliğinden harekete geçer. Duracağı kata yaklaşırken de gene otomatik olarak yavaşlar ve kat kapısıyla aynı düzeye geldiğinde durur. Asansör yukarı çıkarken, yapının koridorlarındaki asansör kapılarının yanında bulunan panelin çıkış düğmelerine basan başka yolcuların bulunduğu katlarda da durur. Aşağı inerken de iniş çağrılarına yanıt verir. Otomatik denetim düzeneği bütün çağrıları sırayla yanıtlamak üzere belleğinde sakladığı için, aynı iniş ya da çıkış sırasında asansörden çok sayıda yolcu yararlanabilir.
Asansör kat düzeyine gelip durduğunda kapılar otomatik olarak açılır; yolcuların bütün iniş çıkışları bitince de yavaş yavaş kapanır. Tüm kapılar kapanırken iki kanadın arasında bir yolcu kalmışsa, elektronik bir aygıt bu durumu saptayarak kapıların yolcuya çarpmadan durmasını sağlar. Ama bu yalnızca bir anlık bir duraklamadır. Eğer herhangi birisi kapıları zorlayarak açık tutmaya çalışırsa, kapı kanatları aradaki yolcuyu hafifçe iterek uzaklaştırır ve asansörün yoluna devam etmesini sağlar.
Asansörlerin Programlanması
Çok sayılı asansör sistemi.
Çok sayıda asansörü olan yüksek yapılarda bütün asansörlerin çalışması bilgisayarlara bağlı otomatik aygıtlarla yönlendirilir. Bu aygıtlar, asansörlerin iniş çıkışlarını yolcu trafiğine göre düzenleyecek biçimde programlanmıştır. Çok işlek bir yapıda sabah ve akşam saatleri arasındaki yolcu trafiğinin akışına uygun olarak genellikle altı ayrı program uygulanır. Günün erken saatlerinde insanlar işyerlerine yetişmek için acele ettiklerinden asansörlerin çoğu çıkış yönüne çalıştırılır. Sabahın geri kala bölümünde çıkış ve inişler dengelidir. İnsanların öğle yemeğine gittiği saatlerde inişler, öğle yemeğinden dönüşte çıkışlar daha yoğundur. Sonra yine uzun bir süre inişler ve çıkışlar dengelenir. İş günün bitiminde asansörlerin çoğu bu kez iniş yönünde çalışacak şekilde programlanır. En sonunda, gece hizmetine ayrılan bir ya da iki asansör dışında elektronik sistem bütün asansörleri otomatik olarak durdurur.
ASAÖNSÖR YANGIN ÇIKIŞ NOKTALARI - NEDENLERİ NELERDİR?
-elektrik kabloları
-elektrik motorları
-halat sistem ve ray sistem yağları
-yağlı sistem üzerin yapışan hav kirleri
-aydınlatma sistemi
-Kumanda sistemi
- aşırı yük
-aşırı çalışma
-kovan içinde yanıcı gaz birikimi ( Doğal gaz v.b )
-harici yangınlar nedeniyle ısı gaz birikimi
-sabotaj - kundaklama
ASANSÖRLERDE YANGIN KUMANDASI.
Alman Mühendisler Birliği (Vcrein Deutscher ingenicurc) 12 aylik bir çalışma neticesinde "VDI 601 7 Yangında Asansörlerin idaresi" adı altında bir yönetmelik yayınlamıştır.Bu yönetmelik yangın uzmanlarının, asansör planlayıcılarının, tesis ve hizmet uzmanlarının, asansör kumanda sistemleri imalatçılarının, montaj bakim ve servis uzmanlarının müşterek çalışmaları ile ortaya çıkmıştır. Bcuth-Verlag tarafindan yayınlanan yönetmelikte, yangın halinde, asansörlerin kumandası için açık tavsiyelerde bulunulmaktadır. Ayni zamanda sorumluluklar ve devamlı kontrol edilmesi gereken önlemler gösterilmektedir.
Böylece inşaat müteahhitlerinin, planlayıcılarını, asansör montaj ve bakımcılarını, kontrol organizasyonlarını ve yetkili mercilerin karar almalarını kolaylaşmaktadır. Böylece Almanya’da halen mevcut olan muhtelif birbirinden farklı yangın yönetmeliklerinin ortadan kaldırılması mümkün olabilecektir. Eğer Türkiye'de ayni yönetmelik yürürlüğe sokulabilirse, bugün muhtelif belediyelerin yangın yönetmeliklerinde asansör ile ilgili kısımlar ile asansör standart inin çelişen maddelerini belli bir uyuma sokma sansı elde edilmiş olacaktır. Ana fikirler ve hedefler Bütün binalar, yani meskenler, is merkezleri, idari binalar ve endüstri binaları öyle inşa edilmelidirler ki bir yangın veya asansör kuyusuna duman dolması halinde, bina sakinlerinin (asansörleri kullananlarda dahil olmak üzere) kurtarılması mümkün olabilsin. Yangında en sık rastlanan problem, kurtarma ekiplerinin binaya gelişinde, asansörlerin ne şekilde kullanılacağını açık ve çabuk bir şekilde bilmemeleridir.
Buna, binada bulunanların bu durumlarda asansörleri kullanarak kaçmaya çalışmaları da eklenmektedir. Bu sebepten ötürü, uzmanlar geçerli olan bir acil durum planı hazırlamışlardır. Bunun için ilk şart yangının veya kuyuya duman dolmasının, mümkün olduğu kadar erken öğrenilip, yangın kumanda sistemine bildirilmesidir. Yangın bildirme sistemi, yangını, kurtarma ekiplerine bildirirken, kumanda sistemi de tehlikede olan asansör kabininin önceden tespit edilmiş bir kata (statik yönlendirme) veya yangının durumuna göre uygun ve emniyetli herhangi bir kata getirir (dinamik yönlendirme). 6017 sayılı yönetmelik, bütün şahıs ve servis asansörleri için geçerlidir.
Yangın asansörleri ve yük asansörleri için geçerli değildir.
"81-72 Yangın Asansörleri"ve "'81-73 Yangın Halinde Asansörlerin isletilmesi" isimli Avrupa Standartları’nın da tamamlayıcısıdır. Gaye ve etkileri Yönetmeliğin gayesi, bina planlayıcılarına, asansör montaj ve bakim firmalarına, güvenlik firmalarına ve yetkili mercilere (mesela itfaiyeye), asansörü, yangın durumunda kabinlerin tehlike bölgesinden uzaklaşmasını sağlayan veya o bina için hazırlanmış olan yangın kurtarma sisteminde, tespit edilmiş olan kata getirecek kumanda sisteminin konması sureti ile yardımcı olmaktır.
Yönetmeliğe göre yangındaki kumanda sisteminin fonksiyonları daha planlama safhasında da tespit edilmelidir. Ayrıca yönetmelikte de yangın kumanda sisteminin bina otomasyon sistemi veya ilişkili öteki sistemler ile irtibatı muhakkak kurulmalıdır. Tesis edilen emniyet sisteminin, kanunlara, standartlara ve yönetmeliklere uygunluğu ve bakim, kontrol ve revizyon periyotlarına uygunluğu sağlanmalıdır. Bu, pratikte;
- Duran bir kabinin hemen ve hiç durmaksızın ana durağa gitmesi ve orada hareketsiz kalması veya
- Hareket halindeki bir kabinin hemen ve hiç durmaksızın ana durağa gitmesi ve orada hareketsiz kalması demektir.
Bir kabinin hareketsiz kalmasının manası - Kabinin açık kapılar ile durması ve - Asansörün normal çalışma için kullanılamayacak olduğudur.
Statik ve Dinamik Yangın Kumandası Kabinin yollanacağı Ana Durak (bazen yangının durağı olarak da isimlendirilir) ya önceden sabit olarak tespit edilir ki, bu statik ana durak tespitidir, mesela giriş katı gibi, ya da ana durak, yangın halinde de tespit edilebilir ki, buna da dinamik ana durak denir. Ana durağın daha yangın tarafından erişilmemiş bir kat olması lazımdır. Önceden ana kat tespit edilmesinin bir tehlikesi de vardır: ‘Yangının hüküm sürdüğü bir kata, kabinin, o kat ana kat olduğu için otomatik olarak gitmesi’. Bu rizikoyu asgariye indirmek için yangının yayılmasına bağlı olarak seçilmiş değişken ana kata (dinamik yangın kumanda sistemi) kabinin yönlendirilmesi mümkündür, bunun için ‘yangın bildirme Tertibatı’nın yangının hangi katta veya binanın hangi bölümünde olduğunu tespit edebilmeyi ve; -Yangın kumanda sisteminin bu bilgileri alması, sağlıklı olarak işlemesi ve asansör kumanda sistemine ulaştırması gerekmektedir.
Hangi sistem kullanılırsa kullanılsın, Yangın Kumanda Sistemi binayı ve içindekileri yangından korumak için binanın yangın stratejisinin en önemli temel taşlarından biridir.
Bu sistem aynı zamanda yangın anında kabin içinde hareket halinde olan yolcuların sağlıklı bir şekilde kurtulmalarını sağlar. Ayni zamanda bu sistem yangın anında asansörlerin bilinmeden kullanılmasına veya harekete geçirilmesine de mani olur.
Genişletilmiş Statik Yangın Kumanda Sistemi Bilhassa yangın uzmanlarınca, şimdiye kadar ortaya çıkan çözümlere yapılan tenkitler neticesinde. “Genişletilmiş Statik Yangın Kumanda Sistemi” ortaya çıkmıştır. Bu konudaki tek şart, tespit edilen Ana Katta bir otomatik duman ve yangın sensörünün mevcut olmasıdır. Bu sistemde mevzubahis sensör yangın veya dumanı tespit edince, kabin genelde bir üst katla, istisnai hallerde ise alttaki katta durdurulmakla ve açık kapılarla hareketsiz hale getirilmektedir. Sistemin gerçekleştirilmesi halinde neticeler Statik Yangın Kumandası, itfaiye, hemen binanın girişinde, asansörlerde kimsenin mahsur kalıp kalınmadığının görülebilmesi ve mahsur kalanların yardımına vakit kaybetmeksizin koyulabilmesi gibi avantaj sağlanmaktadır.
Bu durumda itfaiye muhtemelen asansörlerde mahsur kalmış kişileri arama ve kurtarma gibi zahmetli bir isten kurtarmış olmaktadır. Asansörlerin ana giriş katında durdurulmasıyla genelde asansör kullanıcılarının serbestçe, zaten itfaiye tarafından ilk emniyete alınan girişten, binanın dışına kaçması mümkün olmaktadır. Böylelikle yangın durumunda insanların kendi imkânları ile kurtulması da sağlanmaktadır. Bu konu bilhassa sakat ve engelli insanlar için çok mühimdir. Statik Yangın Kumandası, yangın bildirme sistemi vasıtası ile veya bu sisteme bağlanmış bir ek sistem tarafından da harekete geçirilebilir. Bilhassa kuyu içine monte edilmiş duman sensörleri, yangın bildirme sisteminin ana elamanlarından sayılabilir. Ayrıca, Statik Yangın Kumandası, portatif el yangın bildirme aletleri vasıtası ile de harekete geçirilebilir.
Dinamik Yangın Kumandası’nın ilk şartı, binada Avrupa Standartları’na uygun bir yangın bildirme sisteminin mevcut olmasıdır. Bu sistem ile en azından her katta asansör önlerinin otomatik yangın ve duman sensörleri ile kontrol edilmesi sağlanmalıdır. Bu şekilde, sensörlerin bir yangın veya duman ihbarı vermesi halinde, tehlikenin mevcut olduğu katta asansörün durması ve kapılarını açması önlenmiş olacaktır. Genelde, asansör kabini Dinamik Yangın Kumandası’nda, çıkışa en yakın ve emniyetli olan, önceden belirlenmiş olan katta duracaktır.
Eğer en yakin katta bir yangın veya duman ihbarı verilmiş ise o zaman bir sonraki, tehlikeden uzak, önceden belirlenmiş bir katta duracak ve kapıları açık, hareketsiz kalacaktır. Burada, dışarıya direkt çıkışı olmayan katların ana kat olarak uygun olmadığını ifade etmek gerekir. Netice Bu yeni yönetmelik ile yangın kumanda teknolojisi aktüel bir hale getirilmektedir. Böylece asansörün planlanmasında, montajında ve isletilmesinde payı olan herkes için yangın durumunda son derece faydalı bir yol bulunmuş oldu.
Ama, aynı kalan ve hiç değişmeyen olan en önemli faktör, insanların yangın ve duman tehlikesi karşısındaki davranışlarıdır, aşağıdaki tespitlerin muhakkak yapılması gerekmektedir:
- Sükuneti muhafaza etmek
- Kim yangını bildirecek ?
- Nereye bildirecek ?
- Ne vuku buldu ?
- Nerede vuku buldu?
- Kaç yaralı var?
- Hadise ne zaman başladı?
YANGIN ANINDA ASLA ASANSÖR KULLANMAYIN!
YANGIN ANINDA ASANSÖRDE İSENİZ TÜM DÜĞMELERE BASIP ASANSÖRÜN DURDUĞU İLK KATTA İNİN VE YANGIN EN YAKIN MERDİVENLERİNE YÖNELEREK ORADAN KAÇIN.
Geriye, önceden alınmış olan tedbirler ile bu durumların en az zararla atlatılmasını temenni etmek kalmaktadır. Öbür yandan yönetmelik, titiz bir danışmanlık, iyi bir dokümantasyon ve asansörün montajını ustalıkla gerçekleştirilmesi halinde tesisi planlayanlara ve bakımını yapanlara çok yardımcı olacaktır.
Zira bu suretle yangından sonra muhtemel bir tazminat talebini karşılamak için bu yönetmeliğe dayanarak önceden bir ürün sigortası yapmak da mümkün olacaktır.
AHMET SERTKAN
YANGIN UZMANI
KAYNAKLAR:
www.elevator-world.com
www.formasasansor.com
www.en.wikipedia.org
www.cms.firehouse.com
www.fire.nist.gov
www.huntertownhistoricalsoc.org
Asansör, dikey ve yatay* olarak yük ve insan taşımada kullanılan bir araçtır. Asansör, özellikle şehirlerde vazgeçilmez bir araç olmuştur. Şehirlerde gittikçe artan arsa değerleri sonucu daha yüksek binalar yapılması, insanların üst katlara ulaşabilmesi için asansörleri zorunlu kılmıştır. Ayrıca inşaatlarda ve fabrikalarda yük taşıyan asansörler de mevcuttur.
Asansörler olmasaydı kentlerde pek çok insanın barındığı yüksek yapılar ve gökdelenler kurulamaz, birçok sanayi kolu gelişemezdi.
19. yüzyılda bazı maden ocakları ve fabrikalarda, kömür ve gerekli maddelerin taşınmasında yük asansörleri kullanılıyordu. İnsanların can güvenliğini tehlikeye atmayan ilk asansörler 19. yüzyıl ortalarında yapıldı. Bu döneme kadar kentlerdeki yapılar insanların merdivenle yukarı çıkabileceği yükseklikte, en çok beş altı katlı yapılıyordu.
Bu güvenli asansörler buhar gücü ile çalışıyordu. Bu asansörlerde buhar makinesi bir tamburu döndürüyor, asansör kabinini çeken halat da tıpkı makaralı balık oltalarında olduğu gibi bu tamburun üzerine sarılıyordu.
1870-1900 yılları arasında çoğunlukla hidrolik asansörler kullanıldı. Bu sistemde, yarısı yapının en üst katından yere kadar inen, öbür yarısı da temelin altında toprağa gömülü olan çelikten bir silindir asansör boşluğunu oluşturuyordu. Asansörün kabini de bu silindirin içinde aşağı yukarı hareket eden çok sağlam bir çelik pistonun üzerine oturtulmuştu. Silindire basınçlı su pompalandığında aşağıya iniyordu. 1890'dan sonra elektrik motorları yaygınlaşınca hidrolik asansörlerin yerini elektrikli asansörler aldı. Bugün kullanılan asansörlerin hemen hepsi elektriklidir.
1. Regilator
2. Kabin Süspansiyonu
3. Kabin
4. Buton
5. Kapı
6. Kumanda Tablosu
7. Makina Motor
8. Halatlar
9. Kılavuz Rayları
10. Karşı Ağırlık
11. Lastik Tampon
Elektrikli Asansörler
Eski asansörlerde kullanılan halat sarmalı tambur sistemi, buhar makinesi yerine bir elektrik motoruyla döndürülerek bugün de bazı asansörler de uygulanır. Ama elektrikli asansörlerin çoğu artık çekmeli tiptedir. Bu asansörlerde, askı halatlarının bir ucuna asansör kabini, öbür ucuna da kabinin ağırlığını dengeleyen bir karşı ağırlık bağlanmıştır. Askı halatlardan her biri, asansör boşluğunun tepesine yerleştirilmiş bir kasnağın ya da makaranın üzerindeki ayrı bir yive oturur.
Bir elektrik motoruyla çalışan bu makara döndükçe halatları hareket ettirir. Böylece asansör bir yöne doğru yol alırken karşı ağırlık ters yönde hareket eder.
Bugünün asansörleri, kabinin çok hızlı inip çıkmasını ve en üst ya da en alt kat hizasını çıkmasını ve en üst ya da en alt kat hizasını geçmesini önleyen birçok güvenlik düzeneğiyle donatılmıştır. Bu düzenekler çalışmasa bile, asansörün en üst katı geçerek tepedeki aygıtlara değecek kadar yükselmesi olanaksızdır. Çünkü kabin en üst kata ulaştığında karşı ağırlık ,kuyu dibinde bulunan tamponların üzerine oturur böylece halatlar gevşediği için kabini daha yukarı çekemez.
Modern asansörlerden bazıları da pistonlu-elektrikli tiptedir. Bunlar tıpkı eski hidrolik asansörler gibi çalışır, yalnız paslanmayı ve donmayı önlemek için su yerine yağ kullanılır. Silindirin içine elektrikli bir pompayla basılan yağ elektrikli vanalara boşaltılır. Bu asansörler çok yüksek olmayan yapılarda, özellikle de ağır yüklerin kaldırılması için fabrikalarda ve uçak gemileri ile otomobil yıkama-yağlama istasyonlarının yükseltici platformlarında kullanılır.
Elektronik Denetimli Asansörler
Elektrikli asansörlerin yaygınlaşmasından sonra bile, asansörün iniş çıkışını denetlemek ve kabin kapılarını açıp kapatmak için uzun süre asansör görevlilerine gerek duyuldu. Yolcuların kabindeki düğmelere basarak asansörü kendi kendilerine çalıştırabilmeleri 1890'lara rastlar. Başlangıçtaki küçük kabinli ve çok yavaş olan bu asansörler ancak konutlarda ya da az sayıda insanın girip çıktığı birkaç katlı iş hanlarında kullanılabiliyordu.
Elektronik bilimi ilerledikçe, işlek yapılarda kullanılan hızlı asansörler için otomatik denetim sistemleri geliştirildi. Bu otomatik elektronik aygıtlar, birkaç asansörü olan yapılarda aynı zamanda görev dağıtımı yapan bir "komuta tablosu" işlevini görür. Bu aygıtlar verilen programa uygun olarak asansörlerin iniş çıkış yönünü yolcu trafiğine göre düzenler. Yaklaşık 30 yıldır yüksek yapılardaki asansörlerin çoğu tam otomatiktir. Bu asansörler insan eliyle denetlenen asansörlerden çok daha verimli, hızlı ve güvenilirdir.
Otomatik Asansörler
Otomatik asansörlerin kabininde, kapının bir ya da iki yanında yerleştirilmiş bir panelde yapının her katı için numaralı bir düğme bulunur. Asansöre binen kişinin yapacağı tek şey çıkmak ya da inmek istediği katın düğmesine basmaktır. Sonradan binen yolculara asansörün hangi katta duracağını haber vermek için, basılan düğmenin içinde bir ışık yanar. Düğmeye basıldıktan sonra çok kısa bir süre sonra kapılar otomatik olarak kapanır ve asansör kendiliğinden harekete geçer. Duracağı kata yaklaşırken de gene otomatik olarak yavaşlar ve kat kapısıyla aynı düzeye geldiğinde durur. Asansör yukarı çıkarken, yapının koridorlarındaki asansör kapılarının yanında bulunan panelin çıkış düğmelerine basan başka yolcuların bulunduğu katlarda da durur. Aşağı inerken de iniş çağrılarına yanıt verir. Otomatik denetim düzeneği bütün çağrıları sırayla yanıtlamak üzere belleğinde sakladığı için, aynı iniş ya da çıkış sırasında asansörden çok sayıda yolcu yararlanabilir.
Asansör kat düzeyine gelip durduğunda kapılar otomatik olarak açılır; yolcuların bütün iniş çıkışları bitince de yavaş yavaş kapanır. Tüm kapılar kapanırken iki kanadın arasında bir yolcu kalmışsa, elektronik bir aygıt bu durumu saptayarak kapıların yolcuya çarpmadan durmasını sağlar. Ama bu yalnızca bir anlık bir duraklamadır. Eğer herhangi birisi kapıları zorlayarak açık tutmaya çalışırsa, kapı kanatları aradaki yolcuyu hafifçe iterek uzaklaştırır ve asansörün yoluna devam etmesini sağlar.
Asansörlerin Programlanması
Çok sayılı asansör sistemi.
Çok sayıda asansörü olan yüksek yapılarda bütün asansörlerin çalışması bilgisayarlara bağlı otomatik aygıtlarla yönlendirilir. Bu aygıtlar, asansörlerin iniş çıkışlarını yolcu trafiğine göre düzenleyecek biçimde programlanmıştır. Çok işlek bir yapıda sabah ve akşam saatleri arasındaki yolcu trafiğinin akışına uygun olarak genellikle altı ayrı program uygulanır. Günün erken saatlerinde insanlar işyerlerine yetişmek için acele ettiklerinden asansörlerin çoğu çıkış yönüne çalıştırılır. Sabahın geri kala bölümünde çıkış ve inişler dengelidir. İnsanların öğle yemeğine gittiği saatlerde inişler, öğle yemeğinden dönüşte çıkışlar daha yoğundur. Sonra yine uzun bir süre inişler ve çıkışlar dengelenir. İş günün bitiminde asansörlerin çoğu bu kez iniş yönünde çalışacak şekilde programlanır. En sonunda, gece hizmetine ayrılan bir ya da iki asansör dışında elektronik sistem bütün asansörleri otomatik olarak durdurur.
ASAÖNSÖR YANGIN ÇIKIŞ NOKTALARI - NEDENLERİ NELERDİR?
-elektrik kabloları
-elektrik motorları
-halat sistem ve ray sistem yağları
-yağlı sistem üzerin yapışan hav kirleri
-aydınlatma sistemi
-Kumanda sistemi
- aşırı yük
-aşırı çalışma
-kovan içinde yanıcı gaz birikimi ( Doğal gaz v.b )
-harici yangınlar nedeniyle ısı gaz birikimi
-sabotaj - kundaklama
ASANSÖRLERDE YANGIN KUMANDASI.
Alman Mühendisler Birliği (Vcrein Deutscher ingenicurc) 12 aylik bir çalışma neticesinde "VDI 601 7 Yangında Asansörlerin idaresi" adı altında bir yönetmelik yayınlamıştır.Bu yönetmelik yangın uzmanlarının, asansör planlayıcılarının, tesis ve hizmet uzmanlarının, asansör kumanda sistemleri imalatçılarının, montaj bakim ve servis uzmanlarının müşterek çalışmaları ile ortaya çıkmıştır. Bcuth-Verlag tarafindan yayınlanan yönetmelikte, yangın halinde, asansörlerin kumandası için açık tavsiyelerde bulunulmaktadır. Ayni zamanda sorumluluklar ve devamlı kontrol edilmesi gereken önlemler gösterilmektedir.
Böylece inşaat müteahhitlerinin, planlayıcılarını, asansör montaj ve bakımcılarını, kontrol organizasyonlarını ve yetkili mercilerin karar almalarını kolaylaşmaktadır. Böylece Almanya’da halen mevcut olan muhtelif birbirinden farklı yangın yönetmeliklerinin ortadan kaldırılması mümkün olabilecektir. Eğer Türkiye'de ayni yönetmelik yürürlüğe sokulabilirse, bugün muhtelif belediyelerin yangın yönetmeliklerinde asansör ile ilgili kısımlar ile asansör standart inin çelişen maddelerini belli bir uyuma sokma sansı elde edilmiş olacaktır. Ana fikirler ve hedefler Bütün binalar, yani meskenler, is merkezleri, idari binalar ve endüstri binaları öyle inşa edilmelidirler ki bir yangın veya asansör kuyusuna duman dolması halinde, bina sakinlerinin (asansörleri kullananlarda dahil olmak üzere) kurtarılması mümkün olabilsin. Yangında en sık rastlanan problem, kurtarma ekiplerinin binaya gelişinde, asansörlerin ne şekilde kullanılacağını açık ve çabuk bir şekilde bilmemeleridir.
Buna, binada bulunanların bu durumlarda asansörleri kullanarak kaçmaya çalışmaları da eklenmektedir. Bu sebepten ötürü, uzmanlar geçerli olan bir acil durum planı hazırlamışlardır. Bunun için ilk şart yangının veya kuyuya duman dolmasının, mümkün olduğu kadar erken öğrenilip, yangın kumanda sistemine bildirilmesidir. Yangın bildirme sistemi, yangını, kurtarma ekiplerine bildirirken, kumanda sistemi de tehlikede olan asansör kabininin önceden tespit edilmiş bir kata (statik yönlendirme) veya yangının durumuna göre uygun ve emniyetli herhangi bir kata getirir (dinamik yönlendirme). 6017 sayılı yönetmelik, bütün şahıs ve servis asansörleri için geçerlidir.
Yangın asansörleri ve yük asansörleri için geçerli değildir.
"81-72 Yangın Asansörleri"ve "'81-73 Yangın Halinde Asansörlerin isletilmesi" isimli Avrupa Standartları’nın da tamamlayıcısıdır. Gaye ve etkileri Yönetmeliğin gayesi, bina planlayıcılarına, asansör montaj ve bakim firmalarına, güvenlik firmalarına ve yetkili mercilere (mesela itfaiyeye), asansörü, yangın durumunda kabinlerin tehlike bölgesinden uzaklaşmasını sağlayan veya o bina için hazırlanmış olan yangın kurtarma sisteminde, tespit edilmiş olan kata getirecek kumanda sisteminin konması sureti ile yardımcı olmaktır.
Yönetmeliğe göre yangındaki kumanda sisteminin fonksiyonları daha planlama safhasında da tespit edilmelidir. Ayrıca yönetmelikte de yangın kumanda sisteminin bina otomasyon sistemi veya ilişkili öteki sistemler ile irtibatı muhakkak kurulmalıdır. Tesis edilen emniyet sisteminin, kanunlara, standartlara ve yönetmeliklere uygunluğu ve bakim, kontrol ve revizyon periyotlarına uygunluğu sağlanmalıdır. Bu, pratikte;
- Duran bir kabinin hemen ve hiç durmaksızın ana durağa gitmesi ve orada hareketsiz kalması veya
- Hareket halindeki bir kabinin hemen ve hiç durmaksızın ana durağa gitmesi ve orada hareketsiz kalması demektir.
Bir kabinin hareketsiz kalmasının manası - Kabinin açık kapılar ile durması ve - Asansörün normal çalışma için kullanılamayacak olduğudur.
Statik ve Dinamik Yangın Kumandası Kabinin yollanacağı Ana Durak (bazen yangının durağı olarak da isimlendirilir) ya önceden sabit olarak tespit edilir ki, bu statik ana durak tespitidir, mesela giriş katı gibi, ya da ana durak, yangın halinde de tespit edilebilir ki, buna da dinamik ana durak denir. Ana durağın daha yangın tarafından erişilmemiş bir kat olması lazımdır. Önceden ana kat tespit edilmesinin bir tehlikesi de vardır: ‘Yangının hüküm sürdüğü bir kata, kabinin, o kat ana kat olduğu için otomatik olarak gitmesi’. Bu rizikoyu asgariye indirmek için yangının yayılmasına bağlı olarak seçilmiş değişken ana kata (dinamik yangın kumanda sistemi) kabinin yönlendirilmesi mümkündür, bunun için ‘yangın bildirme Tertibatı’nın yangının hangi katta veya binanın hangi bölümünde olduğunu tespit edebilmeyi ve; -Yangın kumanda sisteminin bu bilgileri alması, sağlıklı olarak işlemesi ve asansör kumanda sistemine ulaştırması gerekmektedir.
Hangi sistem kullanılırsa kullanılsın, Yangın Kumanda Sistemi binayı ve içindekileri yangından korumak için binanın yangın stratejisinin en önemli temel taşlarından biridir.
Bu sistem aynı zamanda yangın anında kabin içinde hareket halinde olan yolcuların sağlıklı bir şekilde kurtulmalarını sağlar. Ayni zamanda bu sistem yangın anında asansörlerin bilinmeden kullanılmasına veya harekete geçirilmesine de mani olur.
Genişletilmiş Statik Yangın Kumanda Sistemi Bilhassa yangın uzmanlarınca, şimdiye kadar ortaya çıkan çözümlere yapılan tenkitler neticesinde. “Genişletilmiş Statik Yangın Kumanda Sistemi” ortaya çıkmıştır. Bu konudaki tek şart, tespit edilen Ana Katta bir otomatik duman ve yangın sensörünün mevcut olmasıdır. Bu sistemde mevzubahis sensör yangın veya dumanı tespit edince, kabin genelde bir üst katla, istisnai hallerde ise alttaki katta durdurulmakla ve açık kapılarla hareketsiz hale getirilmektedir. Sistemin gerçekleştirilmesi halinde neticeler Statik Yangın Kumandası, itfaiye, hemen binanın girişinde, asansörlerde kimsenin mahsur kalıp kalınmadığının görülebilmesi ve mahsur kalanların yardımına vakit kaybetmeksizin koyulabilmesi gibi avantaj sağlanmaktadır.
Bu durumda itfaiye muhtemelen asansörlerde mahsur kalmış kişileri arama ve kurtarma gibi zahmetli bir isten kurtarmış olmaktadır. Asansörlerin ana giriş katında durdurulmasıyla genelde asansör kullanıcılarının serbestçe, zaten itfaiye tarafından ilk emniyete alınan girişten, binanın dışına kaçması mümkün olmaktadır. Böylelikle yangın durumunda insanların kendi imkânları ile kurtulması da sağlanmaktadır. Bu konu bilhassa sakat ve engelli insanlar için çok mühimdir. Statik Yangın Kumandası, yangın bildirme sistemi vasıtası ile veya bu sisteme bağlanmış bir ek sistem tarafından da harekete geçirilebilir. Bilhassa kuyu içine monte edilmiş duman sensörleri, yangın bildirme sisteminin ana elamanlarından sayılabilir. Ayrıca, Statik Yangın Kumandası, portatif el yangın bildirme aletleri vasıtası ile de harekete geçirilebilir.
Dinamik Yangın Kumandası’nın ilk şartı, binada Avrupa Standartları’na uygun bir yangın bildirme sisteminin mevcut olmasıdır. Bu sistem ile en azından her katta asansör önlerinin otomatik yangın ve duman sensörleri ile kontrol edilmesi sağlanmalıdır. Bu şekilde, sensörlerin bir yangın veya duman ihbarı vermesi halinde, tehlikenin mevcut olduğu katta asansörün durması ve kapılarını açması önlenmiş olacaktır. Genelde, asansör kabini Dinamik Yangın Kumandası’nda, çıkışa en yakın ve emniyetli olan, önceden belirlenmiş olan katta duracaktır.
Eğer en yakin katta bir yangın veya duman ihbarı verilmiş ise o zaman bir sonraki, tehlikeden uzak, önceden belirlenmiş bir katta duracak ve kapıları açık, hareketsiz kalacaktır. Burada, dışarıya direkt çıkışı olmayan katların ana kat olarak uygun olmadığını ifade etmek gerekir. Netice Bu yeni yönetmelik ile yangın kumanda teknolojisi aktüel bir hale getirilmektedir. Böylece asansörün planlanmasında, montajında ve isletilmesinde payı olan herkes için yangın durumunda son derece faydalı bir yol bulunmuş oldu.
Ama, aynı kalan ve hiç değişmeyen olan en önemli faktör, insanların yangın ve duman tehlikesi karşısındaki davranışlarıdır, aşağıdaki tespitlerin muhakkak yapılması gerekmektedir:
- Sükuneti muhafaza etmek
- Kim yangını bildirecek ?
- Nereye bildirecek ?
- Ne vuku buldu ?
- Nerede vuku buldu?
- Kaç yaralı var?
- Hadise ne zaman başladı?
YANGIN ANINDA ASLA ASANSÖR KULLANMAYIN!
YANGIN ANINDA ASANSÖRDE İSENİZ TÜM DÜĞMELERE BASIP ASANSÖRÜN DURDUĞU İLK KATTA İNİN VE YANGIN EN YAKIN MERDİVENLERİNE YÖNELEREK ORADAN KAÇIN.
Geriye, önceden alınmış olan tedbirler ile bu durumların en az zararla atlatılmasını temenni etmek kalmaktadır. Öbür yandan yönetmelik, titiz bir danışmanlık, iyi bir dokümantasyon ve asansörün montajını ustalıkla gerçekleştirilmesi halinde tesisi planlayanlara ve bakımını yapanlara çok yardımcı olacaktır.
Zira bu suretle yangından sonra muhtemel bir tazminat talebini karşılamak için bu yönetmeliğe dayanarak önceden bir ürün sigortası yapmak da mümkün olacaktır.
AHMET SERTKAN
YANGIN UZMANI
KAYNAKLAR:
www.elevator-world.com
www.formasasansor.com
www.en.wikipedia.org
www.cms.firehouse.com
www.fire.nist.gov
www.huntertownhistoricalsoc.org
